Bir süredir sergi yapmıyordunuz, şimdi büyük ölçekli bir sergiyle geri dönüyorsunuz. Bu işlere baktığımızda iki fotoğraf bir araya gelerek bir diptik oluşturuyor ve tek bir fotoğrafa dönüşüyor. Sizin daha önceki fotoğraf serilerini oluştururken her zaman varolan ‘fotoğraf yapmak’ argümanıyla bu seriyi nasıl değerlendiriyorsunuz?

Bu seri benim bu güne kadar yaptığım fotoğraf pratiğinin çok dışında bir seri.  Çünkü ben her zaman “fotoğraf çekmiyorum, fotoğraf yapıyorum” argümanıyla yola çıktım.  Çünkü bugüne kadar önce zihnimde kurguladığım şeylerin fotoğraflarını ürettim.  Fotoğraflarımla ifade etmek gerekirse, ‘Göründüğü Gibi Değil’ veya ‘Bu Dünyaya Ait İzler’ serilerinde zihnimde kurguladıklarımı kompozisyona dönüştürdüm.  ‘Olduğu Gibi’  serisindeyse var olanın zihnimdeki izdüşümlerini kompozisyona dönüştürdüm.  Aslında her iki durum da fotoğraf yapmak dediğim şeye karşılık geliyor.  İkisi arasında hem birbirine çok benzer hem de birbirine çok zıt bir bir pratik var.

Bunları bir araya getiren ve tek bir fotoğrafa dönüştüren şey ilk bakışta içerdikleri form, ışık, gibi bir takım benzerliklermiş gibi geliyor ama mutlaka başka ilişkiler de vardır, bunlardan bahsedebilir misiniz biraz.

Yıllar içerisinde geriye dönüp arşivime baktığımda fotoğraflarımın arasında bir diyalog kurmaya başladım. Hani tavan arasında eski bir ansiklopedi bulursunuz da bunu karıştırıp içinden bir şeyleri çıkartırsınız.  Ben de arşivimdeki fotoğraflara dönüp içinden bir takım şeyleri görünür hale getirip bu seriyi oluşturdum. 95.000 fotoğrafın içerisinden 271 fotoğraf yaptım.  Benim için bu ikililer yan yana geldiklerinde kurdukları hikâyeyle tek bir fotoğraf oluşturuyor.  Bu ikililerin içindeki fotoğrafların tek başına benim için belli bir yere kadar bir anlamı var.  Ancak yanındaki fotoğrafla diyaloğa girdiği anda bu serinin içine dahil olabiliyor. İstedim ki insanlar da bu fotoğraflara baktığında kendi de bu düz, sade görüntülerde kendi diyaloglarını bulup devam ettirsinler.  Bazı fotoğraflarda formların, motiflerin veya bir takım ışıkların birlikteliğini görebiliyorsun.  Ancak bütün seriye baktığında, bazı fotoğraflarda “bu niye bunun yanında?” dediğinde o zaman bir adım daha ileride, başka bir nokta işin içine giriyor.  Bu serideki fotoğraflarımın çoğunun neredeyse ‘ansiklopedik’ bir ilgiyle çekilmiş olduklarını fark ettim.  Çoğunda tek bir konuya odaklanmışım; otobüs, ağaç, heykel, fıçı, ekler pasta, çatı, vb… Bu tabi tamamen sonradan fotoğraflara baktığımda keşfettiğim bir şey.  Bir bakıma bu fotoğraflara baktığımda deadpan estetiğinden yola çıkarak, bir adım ileri gitmek istediğimi görüyorum.  Fotoğraflarda içinde yer alan formlar açısından bir ortaklık varsa da esas olarak his olarak birbirine benzediklerini düşünüyorum büyük bölümünün.

Sizin ruh haliniz nasıl bir rol oynadı bu fotoğrafları bir araya getirirken?  Belki bunu da birkaç dönemde nasıl rol oynadı diye sormam gerek.  Bazen bir fotoğrafı çekerken insan daha önceki bir fotoğrafını düşünüyor veya hissediyor.  Sonrasında da arşivi gözden geçirirken içinde bulunduğunuz ruh hali de fotoğrafları oluşturma sürecini etkilemiştir muhakkak.

Örneğin bir savaş fotoğrafına baktığımızda fotoğrafçının onu hangi ruh haliyle çektiğini, o anda neler hissettiğini aşağı yukarı anlayabiliyoruz.  Ortada bir dram var, ve biz de aynı duyguları yüklenerek o fotoğrafa bakarak sadece o fotoğrafın anlattığını değil ama o savaş ortamının genel durumunu hissedebiliyoruz.  Oysa benim fotoğraflarımda ne fotoğrafçının nasıl bir ruh haliyle çekmiş olduğuyla ilgileniyorsun, ne de onu düşünüyorsun.  Ancak burada ilgilendiğin niçin bu ikisinin bir araya geldiği. Aslında o fotoğrafları bir araya getirirken de benim o çektiğim fotoğraftaki ruh halimin ve duygularım, onun yanına gelen diğer fotoğraftaki ruh halim ve duygularımla birleştiği için bu fotoğraflar bir araya geliyor. Fotoğraflara bakanların da her bir ayrı fotoğrafta kendi diyaloğunu keşfetmesini istiyorum.  Bunlara tek tek değil birlikte bakmalarını çok istiyorum, o zaman daha farklı bir algılama adımına geçmiş oluyor ki o da seni başka bir dünyaya, başka bir hikâyeye götürüyor diye düşünüyorum.

Aslında söyleşiye ikilileri oluştururken en göz önünde olan formlar arasındaki ilişki diye başladım ama bu iki fotoğrafı bir araya getirirken muhakkak bilinçaltında varolan bir takım ilişkiler de var.

Tabii ki hepimiz bir şeylerden etkileniyoruz, doğduğumuzdan beri yaşadıklarımız, başka bir sanatçının eserlerini görüyoruz -beni en çok etkileyen işler rönesans resimleridir mesela- bütün bunlar bir insanı işlerini meydana getirirken yönlendiriyor.  Ben bir fotoğrafı çektiğimde Birkaç saniye içinde bir takım estetik kaygılarımla bazı kararlar vermiş oluyorum.  Aradan zaman geçiyor -bu zaman bir yıl da olabilir, on yıl da olabilir- ilk fotoğraftaki bir formu veya benzer bir hissi veren bir görüntüyü farkettiğimde onda bir potansiyel görüp hemen o fotoğrafı da çekiyorum.  Aslında bunlar sadece benim arşivimde değil, hafızamda bir köşede duruyorlar.  Bu yüzden benim arşivimde durduğu yer değil, yüreğimde durduğu yer çok daha önemli.  O zaman bu ikisini bir araya getiriyorum.  Çektiğim her bir fotoğrafın zamanını, yerini, ve çekerkenki ruh halimi söyleyebilirim.  Bu yüzden bu fotoğraflar o kadar kolay yan yana geldi ki benim için.  Yani elimde bir fotoğraf, “buna bu uyar” diye bir çalışma olmadı bu çalışma.  Bu seriyi oluştururken kendi fotoğraf üretim sürecimi yönlendiren düşünme biçimini fark ettim.  Sezgiyi bir yöntem olarak kullandım.  Sınırsız, sonsuz ifadeleri seviyorum, çünkü zamanın neresinde olduğumuzu tam olarak bilmiyoruz.  Bu seri bunu anlatıyor aslında.  Zamanın içindeki farklı zamanda çekilmiş fotoğrafların bir araya gelmesi zamanın içindeki bu muğlak konumumuzu yansıtıyor.  Her sanatçının bir düşünme biçimi bir yaklaşımı var.  Kendi yaratma sürecim de, belli bir süreklilik içinde evriliyor ve dolayısıyla değişiyorum. Hiçbir hikâye olmadan, belli bir devamlılık gözetmeden (tarih, saat, yer veya dönem) kendi fotoğraf pratiğimdeki eğilimleri formları, ışığı, motifi ve hissiyatı ama en çok da ışığı ve hissiyatı düşünerek yeniden keşfettim.  Başka bir deyişle kendi fotoğraf pratiğimi daha sadeleşmiş bir şekilde keşfettim.

Peki bu sizin daha önceki işlerinizle baktığımızda nasıl ortaklıklar var bu serinizle öncekiler arasında.

Zaman benim için bütün işlerimde olduğu gibi çok önemli.  Mesela benim işlerimden örnek vermek gerekirse benim 1998’den ‘Between Life and Death’ serim performans sanatının bir izdüşümünü yansıtan fotoğraflardan oluşur.  Dans ve performans sınırlı sayıda izleyicinin seyrettiği bir alan, bunu ya video ya da fotoğraf ve özellikle de fotoğraf kalıcı kılıp hafızamıza yer ettiriyor.  Benim o dönemde dans ve bale çok ilgimi çekiyordu ve ben de onlardan yola çıkarak kendi fotoğraflarımı oluşturmaya merak duyuyordum.  ‘Bu Dünyaya Ait İzler’ serisinde ikili bir imaj var, iki katmandan oluşuyor bu fotoğraflar, figürle doğanın bir diyaloğu var.  O biraz daha derin bir şey, tarihsiz, zamansız bir durum var orada. ‘Olduğu Gibi’ serisinde de zamanı belirten hiç bir şey yok, bazen içindeki mimari ögelerden tahmin edebilirsiniz ama özellikle yok, bu yüzden de birbirinden çok farklı zamanlarda çekilen fotoğraflar kolayca bir araya geliyor.  ‘Olduğu Gibi’ serisinde, iki imaj yan yana geldiğinde artık tek başlarına anlattıkları anlamı  taşımıyor, birlikte başka bir anlam, başka bir ifade oluşturuyorlar.  Bu ikililer kendi içlerinde küçük bir hikâyeye dönüşüyor.

Biz aramızda ‘pişti’ deriz, birbirine benzer fotoğrafları anlatmak için. Bu bazen bir fotoğrafı hatırlayıp benzerini gördüğünüzde çekme şeklinde de olabilir veya zaten fotoğrafçılarda varolan takıntıya da gidebilen merak nedeniyle, gördüğünüz bir durumun çağrıştırdıklarıyla da o ilişkiyi bilinçli bir şekilde kurarak veya -kurmadan- bilinçaltından gelen bir dürtüyle birbirini hatırlatacak fotoğraflar çekersiniz. Sizin bu işiniz bana biraz bu durumu hatırlattı.

Bir sanatçı dostum geldi, bu fotoğrafları gördü, bana şunu dedi “Sen şimdi 1990 diyorsun, geldik 2018’e, teknik olarak hiç mi fark yok fotoğraflarda?”.  Aslında fotoğrafların üstünde hiç müdahalede bulunmadım. Ayrıca bu fotoğraflar çok büyük ölçüde tam kadraj, format farklarını gidermek dışında bir müdahale, detay için kadraj alma yok.  Serinin adını da bu yüzden ‘Olduğu Gibi’ koydum, bu durumu da vurgulamak için. Bu fotoğrafları bir araya getirirken bazen bir bakışta anlaşılır sonuçlar çıktı ama bunu insanlar bir bakışta anlasın diye yapmadım.  Bazen bu yakınlıklar farklı ikililerin yan yana geldiği zaman da görülebiliyor. Burada toplamda 271 fotoğraf var, sergide yerin elverdiği kadar 114 tanesi sergilenecek.  Bu çalışmaya 2015 yılında başladım ve 2018 başında -bitirdim demiyorum- durdum diyelim.  Yani 271 tane yaptıktan sonra durdum, bir sayıya yuvarlamadım.  Bu işleri aslında hani hayatında yaşadıkların bazen bir film şeridi gibi geçer ya, ben de bunları bir film şeridinin parçalarıymış gibi görüyorum.  Tabi bunlar benim hayatımın çeşitli evrelerinde çekilmiş fotoğraflar ve o açıdan böyle bir benzetme yapmak mümkün.  Galata Rum Okulu’nda da bu yüzden bir film şeridiymiş gibi sergilenecek, bütün odaları dolaşan bir film şeridiymiş gibi bir sergileme düzeni meydana getirdik.  Burada boyutlarla ilgili de bir şey söylemek istiyorum.  Bir ressam bir resme başladığında kağıt, tuval veya hangi medyumu kullanırsa kullansın ne boyutta yaptığını biliyor.  Bir heykeltraş da aşağı yukarı böyle.  Fotoğraftaysa -ya fotoğrafın baskısının boyutu fotoğrafçının tercihine kalmış ama en baştan karar verilen bir şey de olmayabiliyor.  Ben bir işe başladığında boyutuna baştan karar veriyorum.

Bana bu serginin en zor yanı fotoğraflara dikkatli bakıp anlamaya çalışacak seyirci için bir noktadan itibaren algının kapanması ve yorgunluk olabilirmiş gibi geliyor. O yüzden tek seferde gezmekte zorlanacak bir sergi olacakmış gibi geldi bana. Çok fazla imaj görmek ve aynı zamanda fotoğraflara bakıp bu ilişkileri kurmaya çalışmak kolay değil.

Yorucu bir sergi olabilir doğru ama bu insanların baş başa kalmak isteyeceği bir sergiymiş gibi geliyor.  Bu sergiyi diasec yapmayı tercih ettim, çünkü fotoğraflarda çerçeve olmayacağını düşünüyorum.  Bunlar bir film şeridinin parçaları olduğuna göre bunları birbirlerinden koparacak şekilde çerçevelemek doğru gelmiyor.  Sonsuza uzanan bir sıralama gerekiyor.  Benim fotoğrafta özellikle yapmak istediğim şey şu, doğrudan açık gördüğümüzü değil de arka plandaki diyaloğu da bir şekilde hissettirebilmek.  Bu arada şunu da ekleyeyim, Nevzat Sayın da çok güzel bir tasarım yaptı sergilemeyle ilgili, bunun serginin gezilme biçimini olumlu etkileyeceğini düşünüyorum.

Sizin moda fotoğrafçılığı geçmişiniz olmanızın fotoğrafçılığınıza nasıl bir etkisi oldu? Sizin moda fotoğraflarınızda da yine kurgulanmış hissi veren fotoğraflar olduğunu hatırlıyorum.

Aslında moda fotoğrafında tam anlamıyla bir kavramsal çalışma yok, fotoğrafçının dışında başka faktörler de var, sizden istenen bir şey var, gördüğünü çekiyorsun sonuçta.  Moda fotoğrafı insanlarla diyalog kurmak gerektiği için beni o yönde olumlu etkiledi.  İnsanlarla diyaloğa girmek ve onları adeta bir orkestra şefi gibi yönlendirmek çok keyifli oluyordu.  Ben atölyesine kapanmış ve kendi başına çalışan bir sanatçı değilim, olmayacağım da.  Ben hep etrafımda gözlemlediklerimle, insan ilişkileriyle beslenen biriyim. Dolayısıyla o dönemdeki çalışmalarım hem teknik olarak, hem de insan ilişkileri ve diyalog kurma adına güzel bir alan açmıştı moda fotoğrafı.  Ancak 2008’de tamamen bıraktım moda fotoğrafını.  Moda fotoğrafında her zaman bir hikâye koyardım ortaya, bu modeli de rahatlatırdı ve sadece görselliğe yönelik bir iş olmazdı.  Çok önemli hikâyeler değil tabi ama bunlar işi kolaylaştırırdı.

Doksanlı yılların başından beri fotoğrafın içindesiniz, sergiler yapıyorsunuz. Türkiye’de fotoğrafın gelişimini nasıl buluyorsunuz?

Ben fotoğrafı -salt- fotoğraf olarak görmüyorum, fotoğrafı bir sanat olarak görüyorum.  Daha doğrusu sanat oluyorsa fotoğraf sayılıyor benim için.  Ben sergi açtığımda bir sanat galerisinde sergi açmayı düşlerim.  Fotoğraf çok geniş bir alan, içine pek çok şey giriyor.  Vesikalık fotoğraflar, anı fotoğrafları, tamamen bilimsel amaçla çekilen fotoğraflar, trafik kazasının belgesi olarak fotoğraflar ve şimdi instagram gibi platformlardaki fotoğraflar. Benim içinse kendi aklımdakileri fotoğraf yoluyla görselleştirmek ve bunu karşımdakiyle paylaşmak önemli.  Fotoğrafı, izleyicide düşünme ve iç diyalog geliştirmesi için, buna yol veren bir araç olarak kullanıyorum.  İnsanların dünyada olduğu gibi Türkiye’de de fotoğrafı koleksiyonlarına dahil etmeleri, belli bir aşamanın geçildiğinin göstergesi.  Güncel sanatta yapılan işlerin üçte biri fotoğraf.  Teknik olarak hepimiz aynı şeyleri yapabiliyoruz ama orada düşünce ve kavram işin içine giriyor.  O yüzden artık maharetten çok içsel ve yoğun bir kavramı ortaya koymak daha önem kazanıyor.  İşin zanaat boyutunun ağırlığı değişiyor.  O yüzden sanatçıların kaygılarının daha içsel olması gerektiği bir dönemdeyiz, teknik mevzular eski önemini yitirdi.  Bir sanatçının tek endişesi bir çeşit mükemmelliğe ulaşmaktır, bunun da kendini tanımakla mümkün olduğunu düşünüyorum.  ‘Olduğu Gibi’ çok doğru bir dışavurum oldu benim için.  İnsanın  kendini tanımak için, kendi dışında araçlara ihtiyacı var. Sanat da bu yüzden var belki de…

Ani Çelik Arevyan Sergisi: Bir Dünya Yaratmak

Karaköy’de, Galata Rum Okulu’na girdiğimiz an, farklı bir dünyadan içeri adımımızı attığımızı hissediyoruz. Hem çok bildik, hem de hiç ama hiç bilmediğimiz bir dünya... O andan sonra sanki bir ayindeyiz. Ayinin teması IŞIK ve ZAMAN! Burada zamanı belirleyen, saat değil, zamanı belirleyen ışık. Geçmişteki ışık, gelecekteki ışık... Zamanı belirleyen çağrışımlar, anılar, duygular, düşünceler...

Yok böyle olmaz baştan başlamalıyım. Ani Çelik Arevyan’ın Galata Rum Okulu’nda açılan “Olduğu Gibi” başlıklı fotoğraf sergisindeyim. Tanımayanlar için açıklayayım: Benim için o dünya çapında bir fotoğraf sanatçısı. Belki de “fotoğraf yaratıcısı” demek daha doğru... Galeri Nev’de, Diyarbakır’da, İstanbul Kadın Kütüphanesi’ndeki sergilerini; dünya merkezlerindeki müzelerde eserlerini görmüş olanlar tanığımdır.

Yaratıcılık

“Fotoğraf yaratıcısı” dedim... Zaten kendi de “İşlerimi yaratma sürecini fotoğraf çekmekten çok fotoğraf yapmak diye tanımlıyorum” diyor. Fotoğrafı, estetik dönüşümün bir aracı olarak kullanıyor. Görsel algıyı, bizlere iletirken sadece karşısındaki fiziksel gerçekliği değil, hayal gücünü, geçmişini, çağrışımlarını, kayıp ya da saklı referanslarını da katıyor. Bir bakıma düşünceyi fotoğraflıyor.

Ama bu demek değil ki siz de onun fotoğraflarına baktığınızda onun gibi düşüneceksiniz. Hayır, hayır. Herkes o fotoğraflar karşısında kendi okumasını yapacak, kendi kilimini dokuyacak, kendi kurgusunu kuracak, kendi öyküsünü anlatacak... Herkes farklı bir şey “görecek”... Böyle böyle anlamlar çoğalacak...

Belki de (belki değil öyle) bu serginin, bu fotoğrafların, bunca davetkâr olmasının, beni de gör, beni de gör, diye haykırmasının, sizi her bir fotoğrafın içine çekmesinin, içine çektikten sonra da bırakmak istememesinin nedeni bu.

(“Davetkâr” sözcüğünü, Ayşegül Sönmez’in Sanat Atak’ta, Ani ile yaptığı muhteşem röportajın başlığından aldığımı söylemeliyim. Başlık şöyleydi: “Evet, bu bir Davet”)

İkili öyküler

Ani Çelik Arevyan bu sergiyi 3 yılda hazırladığını söylüyor. Ancak sergi nice yılların birikimi. Dünyanın her yerinden çektiği yüz bin kadar fotoğrafın arasına, kendi arşivine dalmış. Çok titiz ve özenli çalışmayla, bunları ikişer ikişer, aklında, zihninde, yüreğinde, duygularında ve duyularında birleştirmiş, yan yana kurgulamış. Ortaya çıkan ikili öyküler, adeta ucu açık bir film şeridi gibi... Tüm bir yaşam gibi... Seni seviyorum der gibi... Yeryüzü harika ya da yeryüzü korkunç der gibi... En çok da ben değiştim der gibi...

Hemen belirteyim, iki fotoğrafı yan yana getiren kesinlikle konu birliği falan değil, mantıklı bir açıklama da beklemeyin. Sadece sanatçının farklı görsel deneyimler yaratma tutkusu...

Minik bir ipucu: İkili öykülerde bağlantıyı kuran bir form, bir çizgi, bir renk ve dikkat, en çok da bir ışık olabilir... Işığın suda yansıması, çimende ya da tuğlada yansıması elbet farklı bir serüven... Kimi zaman bir düşünce, bir anı, kimi zaman sadece bir duygu, bir dürtü... Ani’nin deyişiyle: “Seriye devam ederken ortaya çıkan düşünce alanı, fotoğrafik bilincim ve bir sanatçı olarak gelişimim hakkında bir geri bildirim döngüsü yarattı.” Haldun Dostoğlu’nun küratörlüğü, Nevzat Sayın’ın sergi mimarisi, buna müthiş olanak sağlıyor!

Öyle ki New York’taki bir gökdelenle, Venedik’teki bir kubbeyi; İstanbul’daki bir ağaçla Versaille’daki bir ayrıntıyı; Londra’daki bir vitrinle Provence’daki bir sarmaşığı; gökyüzündeki bulutla göldeki yansımayı bir araya getirmesine şaşmadığımız gibi, bu birliktelikten bir de kazançlı çıkıyoruz.

Serginin adı: “Olduğu Gibi”... Ama inanın bana burada hiçbir şey olduğu gibi değil. Sanatçının yarattığı gibi... Sergi, 30 Eylül’e dek sürüyor.

Kaçırmayın derim...

Son solo serginiz Olduğu Gibi aslında imgelerin olduğu gibi görünmediğine dair çok önemli bir farkındalığın altını çiziyor. Belki de şöyle mi demeliyim: Bir tür farkındalığa davet ediyor?

Doğru, böyle bir davet var.  Bu farkındalığı ortaya çıkartan şeyse benim birlikte çalışan ikililer üzerinden düşünüyor olmam.  Gördüklerimiz aslında her zaman çoklu anlamlar taşır.  Ben iki imgeyi yan yana getirerek bir diyalog başlatmayı istiyorum.  “Olduğu Gibi” serisinde imajlar aralarında kurdukları diyalogla yeni hikayeler oluşturuyorlar.  İzleyicilerin bu hikayelerin içinde dolaşmalarının davet ettiğim farkındalık için yol açmasını isterim.

Fotoğraflara güvenmek dediğimde bu deyiş size bir şey ifade ediyor mu?

İmgeye güvenilir mi?

Fotoğraf doğası gereği güvenilir bir belge olarak hayatımızın birçok alanında var oluyor zaten.  Örneğin biyometrik fotoğraflar, trafik kazası sonrası çekilen fotoğraflar, tıbbi amaçla çekilen fotoğraflar… Ancak fotoğraf benim için sanatçının anlatım aracı olarak ortaya konduğunda ilgi çekici oluyor.  Bu noktada da güven, sanata duyulan güvene dönüşüyor.  Sanatçının samimiyeti,  fotoğrafta daha görünür ve belirleyici sanki.

Peki beslenme kaynaklarınızı soracağım. En son sergiyi besleyenler hangi filmler anlar oldu?

Sinemada en çok dikkat ettiğim şey farklı kurgu biçimleridir.  “Olduğu Gibi” serisinin çıkış noktası olarak referans verebileceğim tek bir film yok.  Kendi zaman tünelimde çıktığım bir yolculuğun izlerini taşıyor bu seri…Çoğunlukla animasyon ve bilim kurgu filmler seyrederim, belki biraz ilgisiz görünecek ama bu seriyi düşündüğümde  “La La Land” geliyor aklıma, filimin final sahnesini etkileyici bulmuştum.  İzleyicinin gözünün önünde filmin baş karakterinin yaşamadığı bir hayattan karelerin film şeridi gibi akması bana ilgi çekici gelmişti.  Sanki zamanla oyun oynuyordu ve biz de tanıklarıydık.  Sahneler birbirinden kopuk gibi görünse de ortak bir hissiyatta birleşiyordu.

Sergi izleyiciyi diyaloga davet edişiyle hikaye yazmasına olanak tanımasıyla öne çıkacak gibi görün

üyor. Edebiyatla ilişkinizi de merak ediyoruz dolayısıyla...

Hikaye mi roman mı şiir mi?

Aslında daha çok otobiyografi ve felsefe okumayı tercih ediyorum ama edebiyat deyince sevdiğim yazarlardan Umberto Eco aklıma geliyor, iç içe geçmiş hikayelerden oluşan romanları ilgimi çekiyor.

“Kraliçe Loana’ın Gizemli Alevi” ve  “Baudolino” en sevdiğim kitapları arasında.

“Olduğu Gibi” deki imajların birbirleriyle diyaloğunu ve tümümün iç içe geçen hallerini, Eco romanlarının  kurgusuna benzetiyorum.  Sürekli hikayeler uyduran Baudolino gibi…

Bir çağdaş sanat olarak fotoğraf deyişini de konuşmak isterim. Fotoğrafın çağdaş sanatçılar tarafından onlarca araçtan biri olarak kullanılmasının sadece araç olarak fotoğrafı kullanan sanatçılar açısından bir değerlendirilmesini?

Bence bu sorunun cevabı sanatçının zihninin isleyiş şekli ile ilgili...Başka sanatçılar adına konuşamam.  Zihnimde fotoğrafla yapacağım şeyi önce ışık olarak düşünürüm, yani önce fotoğrafın ışığı gelir aklıma, formlar ve konuları sonradan eklenir.  Bilemiyorum, ben işlerimi hep ışık olarak düşündüğüm için, başka bir mecra hiç çekici gelmedi.  Işık fotoğrafın özü, o olmazsa fotoğraf yok, oysa resimdeki ışık teknikle keşfedilen, üretilen bir şey.  “Olduğu Gibi” serisinde ise, kendi erken dönem işlerimden itibaren zihnimin yönlendiği, ilgilendiği gerek performans (BL&D, Chrysalide, Poetics), gerek nesneler (Stil-life with Flowers), gerek jestler (A Reading, A Paradise) üzerinden düşünme biçimimi ve zihnimin işleyişini daha yalın bir şekilde başka bir gözle yeniden gördüm.

Bu üç serinden burada feminenliği feminiteyi ele alış biçiminden konuşmak istiyorum:

chrysalide, still life ve a reading paradise ve gaze serilerinden....

Feminen tanımını anlatabilirsin bu üçünün de ortak paydası bu feminiteyi tanımlamak olduğunu söylersem ne dersin?

Benim esas derdim zaman.  Hep zamanın akışını takip ettim ve izledim. Zamana baktım.  Bu feminen bir bakıştır belki… “A Reading”, “A Paradise”, “A Gaze” serileri de zamanı anlatıyor… “Chrysalide” ise geçen zamanı vurguluyor.  Bu serilerde zamanın öznesi bir kadın olabilir tabii ki.  “Olduğu Gibi” serisi ise zamanda sıçrama üzerine kurulu.  Aslında hepsini birleştiren ortak payda zaman.

Geçmiş işlerinle beraber yani erken dönem ve son dönem birbirlerini ilginç bir şekilde tamamlamıyor mu?

Kopuş yok sanki kavuşma var formlar ışık ve figürasyona ilişkin?

Bu yorumun için teşekkür ediyorum.  Fotoğraflarımın hepsini aslında bir bütün olarak görüyorum.  Kavuşmadan bahsetmen çok doğru.  Bir çemberin etrafına dizilmiş gibi hepsi zihnimde birbirinin etrafında dönüyor.  Hepsi aslında aynı bakışla şekillenmesine  rağmen zamanın akısıyla, değişimimle birlikte onların değişimi de görünür oluyor.

Zaman beni de fotoğraflarımı da birbirimize yakınlaştırıp dönüştürüyor.  Bu sayede kendimi dahi iyi tanıyor ve görüyorum.

Aslında ben her zaman ifade ettiğim gibi sonsuz ve sınırsız ifadelerle ilgileniyorum.  Bir anlamda sınırları önemsemiyorum demek oluyor bu, çünkü sınır da aslında kopuş demek.  “Olduğu Gibi” serisindeki fotoğrafların çoğunun farklı seyahatlerim sırasında çekilmiş olmasıyla da uyuşuyor bu yaklaşım.  Bu sergimde hem zamanın hem de coğrafyanın koyduğu sınırlar bulanıklaşıyor, önemini kaybediyor.

Kadın fotoğrafçı kadın sanatçı var mı senin için feminiteyi konuşmuşken? Kadın bedeninin imge gibi

sabitlenemez açık ve oluş içinde olduğu görüşüme katılır mısın?

Sanatçı veya fotoğrafçı kimliğini bir cinsiyetle bağlantılı olarak düşünmeyi tercih etmiyorum.  Örneğin çok beğendiğim Duane Michals’ın işlerinde de feminen bir duyarlılık görebiliyorum.   Senin tespitin aklıma “Chrysalide” serimde veya “Bu Dünyaya Ait İzler” serlerinde figürlerimin hep hareket halinde olduğunu getirdi.  Bu durum senin bahsettiğin açık olma ve oluş içinde olma halleriyle bağlantılı sanki.  Fotoğraflarımda hareket halindeki kadın figürlerin duruşlarını sabitlemek mümkün değil, sürekli bir oluş halinde onlar da…

“Tavan Arasında Bir Ansiklopedi Bulmak Gibi”

“Fotografla, birbirimizi tamamlıyor, bir döngünün içinde gelişiyor gibiyiz.”

Sanatçı Ani Çelik Arevyan, eserlerinde gördüklerinden ziyade düşündüklerinin kurgularını aktarıyor.  Fotoğraflarını zaman ve mekân kavramına bağlı kalmadan, belleğinde yer eden fotoğraf karelerinin çağrıştırdıklarıyla birlikte ve genelde ikili olarak oluşturan sanatçı İstanbul’da yaşıyor ve üretiyor.  Galeri Nev İstanbul tarafından temsil edilen Ani Çelik Arevyan’ın 144 fotoğrafından oluşan “As Is/Olduğu Gibi” adlı kişisel sergisi, 5 Eylül’de Galata Rum Okulu’nda izleyicilerle buluşacak.

Yazar: Özüm Ceren İlhan

Fotoğraflarında belirli bir zaman ve mekânın izlerini göstermekten kaçınan Ani Çelik Arevyan, temelde zaman kavramını ele alıyor.  Başlangıcı ve sonu olmayan bu kavramda, kendi hayatında öğrendikleri fotoğraflayan, onları kurgulayan sanatçının yakında sergilenecek “As Is/ Olduğu Gibi” isimli kişisel sergisi de bu sürecin izleyiciyle buluşması olarak karşımıza çıkıyor.  Galata Rum Okulu’nda gerçekleşecek sergisi vesilesiyle buluştuğumuz Ani Çelik Arevyan ile ele aldığı konu ve formlar, onlarla kurduğu ilişki ve üretim sürecini konuştuk.

Çalışmalarınızda ele aldığınız konu ve formlarla kurduğunuz ilişki nelere dayanıyor?

Fotoğraflarımın tamamı bir bütün.  Bir fotoğrafımı, bir serimi anlayabilmek için bir öncekine ve bir sonrakine de bakmak gerekiyor.  Çünkü hepsi aslında aynı anlayışta olmasına rağmen değişimimle birlikte onların değişimi de su yüzüne çıkıyor.  “Olduğu Gibi” serisi, bugüne kadar yaptığım pratiğin dışında bir seri, çünkü “Ben fotoğraf çekmiyorum, fotoğraf yapıyorum” argümanıyla yol aldım.  Genelde, zihnimde kurguladıklarımın fotoğraflarını çekiyorum.  Oysa “Olduğu Gibi” serisinde, zihnimde var olanın iz düşümlerini kompozisyona dönüştürdüm.  İkisi arasında çok benzerlik olmasına rağmen çok fazla ters yüz de var.  Her iki kavram, benim için “fotoğraf yapmak” tanımına denk geliyor.

Ele aldığınız konuları fotoğraf disiplini üzerinden anlatma nedeniniz nedir?

Bir dönem resim eğitimi aldım aslında.  Daha sonra fotoğraf sanatının karanlık oda ve diğer teknik kısımlarıyla çok ilgilendim.  Şu anda da bu tekniklere çok hâkim pozisyondayım.  Bütün işlerimi, her bir milimine kadar kendim yaparım.  Ne bir asistan, ne başka birisi bana yardımcı olur.  En basit işten en zor işe kadar, eserlerimin üretim süreci bütünüyle bana aittir.  Fotoğraf, 30 yıldır ele aldığım bir disiplin.  Bu nedenle, bilemediğim bir sebepten fotoğrafın hayal gücümü ve meydana getireceğim şeyleri daha iyi anlatabileceğini düşünüyorum.  Bir de daha çağdaş geliyor bana.  Uzun süredir sadece fotoğrafla duygularımı aktarıyorum ve pek değişeceğini sanmıyorum.  Sanki bir sarmalın içerisinde birbirimizi tamamlıyor, bir döngünün içinde gelişiyor gibiyiz.  Fotoğraftan vazgeçeceğimi sanmıyorum.

Fotoğrafın manipülasyon gücü, çalışmalarınızın kavramsal yönünü vurgulamak için ele aldığınız bir yaklaşım mıdır?

Manipülasyon, bir sanatçının kendisini ya da işini anlatabilmesi için gerekli gördüğü bir araçsa elbette yapılacaktır.  Geçtiğimiz dönem fotoğraflarında; sepyalar, karartma baskılar ya da siyah beyaz fotoğraflarda da bir anlamda manipülasyon bulunuyor.  Onlar da gerçeği olduğu gibi yansıtmıyordu ve karanlık odada, sanatçının eliyle şekilleniyordu.  Günümüzde ise bilgisayar karşısında, photoshopla sonuçlanıyor.  Ancak ben manipülasyon değil de daha çok, düşüncelerimin gittiği noktaya kadar işlerimin beni götürmesini istiyorum.  Dolayısıyla gördüklerim ya da hissettiklerim, beni götürebildiği yere kadar götürüyor.  Tabii şöyle bir durum var, her şey bilgilerimiz ve algılarımızla ilişkili.  Örneğin, küçücük bir çocuk “galaksi” kavramını anlayamaz.  Öğrendikçe hayal edip kafasında kurgulayabilir.  Ben yaptığım işlerin, düşüncelerim ve duygularımı tanıdıkça ortaya çıktığını düşünüyorum.  Bildikçe, öğrendikçe de her anlamda kendimi geliştirmiş oluyorum.  Yaşadığımız her anda yeni bir şey öğreniyor ve onları tanıyoruz. Tüm bunlar, üretimimize direkt etki ediyor.  Bu esnada düşüncemi ortaya çıkarmak için ne gerekiyorsa yapıyorum.  Bundan çekinmem.  Ancak yalnızca manipülasyon araçlarını alıp da bir eser yaratayım diye hiçbir işin başına oturmadım.  Benim için önemli olan isin özü ve kendi düşüncelerimdir.

“Olduğu Gibi” serginiz için “Anlamı bende saklı karşılaşmalar” ifadesini kullanıyorsunuz. Bu noktada izleyiciyi karşılaşmanın hangi yönlerine davet ediyorsunuz?

Ben bu seriyi birtakım motiflerin, formların, ışıkların benzerliklerini ama en çok da kendi duygularımın karşılıklarını temel alarak oluşturdum.  Fotoğraf arşivimi bu seriyi oluşturmak için yapmadım ancak kendi kendime bulduğum bir benzetme var “Tavan arasında bir ansiklopedi bulmak gibi bir şey”.  Hayatımızdaki bilgi bombardımanları arasında birazcık geriye dönüp baktığımda, oradakilerin duygusal karşılıklarının beni bu seriyi yapmaya ittiğini düşünüyorum. Bazı fotoğraflarda belirli form benzerlikleri görebilmek mümkün.  Fakat bazılarında bunu göremediğinizde, orada kendi duygularım olduğunu saklıyorum ve anlatmak istemiyorum demektir.  O an istiyorum ki fotoğraflarımın oluşturduğu düşünce yolunda her izleyici, kendi duygusuyla benimkini birleştirsin ve bu yolculuğa kendi başına çıkabilsin.

Çalışmalarınızda formların biçimleri arasındaki benzerlik, tipolojik bir yaklaşım olarak ele alınabilir mi? Fotoğraftaki ögelerle kurduğunuz şekil ilişkisi, doğaçlama bir arayışın ürünü mü yoksa planlı seçilmiş formlar mı oluyor?

Bütün bunlar benim hafızamda yer eden kareler. 95 bin adet çalışmam var ve nerede çekildiğine kadar hepsi aklımda.  Üç belki de on üç yıl önce çekilmiş bir fotoğrafı güncel hayatta tekrar gördüğüm an, hafızamdaki diğer fotoğrafları çağrıştırıyor.  O fotoğrafı çekip, aklıma gelenle bir araya getiriyorum.  Analog fotoğraf çektiğimde de yani film fotoğrafı çektiğimde de her zaman tek kare fotoğraf çektim.  Belirli ölçüler vardır.  Mesela f stopu tarardık 11 mi 11,5 mu! Negatif veya diapozitif çekimlerde, film banyo edilmeden sonucu göremezsiniz.  Buna rağmen, ben tek karenin dışına asla çıkmadım, f stopu baştan karar verir ve  sadece o diyafram aralığında çekerdim.  Kameramı kaldırır ve gördüğüm şeyin fotoğrafını çekerim.  İster cep telefonuyla olsun ister diğer dijital kameralarımla olsun, bu her zaman böyledir.  Gereksiz emek israfı gibi geliyor bana, kendime olan saygımdan doğru bulmuyorum.  İlk çektiğim görsel, zaten kendi çalışmalarım, birikimimin ürünü oluyor.  Dolayısıyla onun fiziksel ya da duygusal benzerini bir zaman sonra tekrar gördüğümde diğeri aklıma geldiği için onu çekip,  ikisini yan yana getiriyorum.  Bu benim çalışma pratiğim.

“Olduğu Gibi” serginizde yer alan çalışmalar arkeolojik araştırma olarak niteliyorsunuz. Araştırmanın sürecini mi yoksa sonucunu mu bizlere aktarıyorsunuz?

 “Olduğu Gibi” serime 3 yıl önce başladım ve sonra durdum, bitirdim demiyorum.  Hiçbir zaman belirli bir zorlamaya gitmedim.  Burada bitebilir ya da üzerine yedi seri daha eklenebilir, zaman gösterecek.  Eserlerimde duygu ve düşüncelerim özgürce bir araya geliyor.  Zorlama bir çekim olursa bu bana ders gibi gelir ve hiç hoşuma gitmez.

Arkeolojiden kastım nedir, ondan bahsedeyim.  Klasik bir laftır ama hepimiz geçmişle yaşıyoruz, geleceği de bilemiyoruz. Fakat bir şekilde hayattayız ve geçmişten izlerle yol alıyoruz.  Bize ışık tutan, yol gösteren ve bir platformun üstünde tutan o.  Arşivime dönüp bugüne kadar kurguladığım şeylerin fotoğraflarını çekmekten ve çekmiş olduklarımın kurgusunu yapmaktan mutluluk duyuyorum.  Bu, beni çok rahatlattı ve bu ferahlığımı izleyicilerle paylaşmak istedim. O yüzden sergi yaptım.  Sergilenmemiş birkaç serim daha var aslında.  Hepsi de çok hoşuma giden işler ancak şimdilik onları göstermemeyi tercih ediyorum.  İşlerimin aynı paragrafta yol almasını istemiyorum.

Eserlerinizde duygusal bir zaman var sanki. İzleyici, esere baktığında hissettiği duyguyu hangi zamanda yaşamışsa o zamanın içine giriyor. Bu bir okuma tabii, siz zaman kavramını nasıl ele alıyorsunuz?

Aslında bu doğru bir okuma.  Örneğin geçmiş yıllarda performans sanatıyla çok ilgilendim. Performans sanatının, fotoğraf ya da video ile kaydedildiğinde kalıcı olabileceğini düşünüyorum. Erken dönem işlerimde, mesela “Chrysalide”, “A Reading”, “A Paradise” serilerinde bir dansın veya jestlerin sekanslarını görebilirsiniz.  Bu çalışmalarım zamanı farklı boyutlarıyla ele almamı sağladı.

Arşiv kültürünü, dil imgesi yerine fotoğraftaki imgelerle ele almak konuya nasıl bir yaklaşım getiriyor?

Aslında eserlerim gördüğüm bir ışığın, geçtiğim bir yolun yıllar sonra zihnimdeki başka bir görselle bir araya gelmesinden oluşan fotoğraflar.  Dolayısıyla bir arşiv oluşturmalıyım düşüncesiyle hareket etmedim diyebilirim.  Zaman geçse de teknik açıdan hiçbir değişiklik yapmadım çekimlerimde.  Teknik olarak konuya hâkimiyetim ve onları bir araya getirişim bu eserleri yarattı.  Zaman belirsizliği vardır eserlerimde.  Mekânı da tanımlayamazsınız mesela. Fotoğraflar üzerinden konuşmak her daim ve daha çok hoşuma gitmiştir.  Çünkü fotoğraf, kendi varlığıyla her şeyi anlatır zaten.

Eski zamanlardan bu yana fotoğrafın arkasında yer alan tarih ve mekân, kişi isimleri gibi notlar ona belge niteliği katıyor. Mekân ve zamansal boyutların dikkate alınmadığı bir fotoğraf sizin için hangi yönleriyle belge – arşiv niteliği taşıyor?

Benim için yirmi yıl önce çektiğim bir fotoğrafla dün çektiğim arasında hiçbir fark bulunmuyor. Onu da düşüncelerimin bir sonucu olarak çekiyorum.  Güzel olan şey, yirmi yıl önceki Ani ile bugünkü Ani arasındaki değişimi yansıtması.  Ben bunu keyifle izliyorum ve böyle olması gerektiğini düşünüyorum.  Bu noktada, arşiv kavramını kendi içinde gelişen ve çoğalan bir yapı olarak değerlendirebilirim.

Sergideki çalışmalar 30 yıllık bir sürece yayılıyor. Sergileme şekliniz ilişkilendirme, ikili hikâyelere dayanıyor. Bu süreçte kapsamlı üretiminize farklı bir gözden baktığınızı düşünüyorum. Sizin için nasıl bir deneyimdi, bu süreçte nelerle karşılaştınız?

Benim çoğu işlerimde dualite vardır.  İlk dönem işlerimde de vardı.  Örneğin, bir çalışmamda tek bir fotoğraf kadrajı üzerinde arkada ve önde iki fotoğraf vardır aslında.  Ancak o çalışmalarımda doğada var olan hiçbir şeyi göremezsiniz.  O sadece düşüncemin ürünüdür.  Ben bu serime kadar düşüncelerimin ve kurguladıklarımın fotoğrafını çekiyordum.  Oysa “Olduğu Gibi” serisi, zihnimde var olanın iz düşümü ile ortaya çıkan fotoğrafları kapsıyor.  İmajlar yan yana geldiğinde artık tek başlarına anlattıkları anlamı taşımıyorlar, birlikte başka bir dil başka bir ifade oluşturuyorlar.  Bir hikâyeye dönüşüyorlar.  Bu seride imajlar kendi aralarında bir diyalog içindeler ve ben de bu serinin izleyicide bir iç diyalog, düşünme alanı açmasını istedim.

“Olduğu Gibi” isimli kişisel serginizde, eserlerinizi yaratırken beslendiğiniz duygu ve düşüncelerden bahseder misiniz?

Bunları sergileyeceğim aklımdan bile geçmedi.  Bir melek fotoğrafını, sergide kullanırım düşüncesiyle çekmedim hiç.  Sergi, bunların bir araya gelmesi ve yansıtılması isteğinden doğdu. Dedim ya “Tavan arasında bir ansiklopedi bulmak” gibi. Bulduğumda bunları sergilemek istedim. Var olanın zihnimdeki iz düşümlerini kompozisyona dönüştürdüm.

Serinin ismi “Olduğu Gibi”. Neden bu ismi seçtiniz?

Kullandığım tekniğe epeyce hakimimdir.  Bu seride, ne bir sigara izmaritine dokundum ne de bir ağacın yaprağına.  Bu yüzden serinin ismi “Olduğu Gibi”. Bunun rahatlığını da seviyorum. “Bir seri yaptım, ne isim koysam?” gibi bir derdim olmadı.

Haldun Dostoğlu’nun küratöryal desteği ve Nevzat Sayın’ın sergi mimarisi, serginizi nasıl ve hangi yönleriyle etkiledi?

Galata Rum Okulu, benim için eserlerimin en iyi sergilenebileceği bir yer.  Böylesine tarihi bir yerde arşive dayali bir seriyi sergilemek çok doğru bir şey oldu.  Nevzat Sayın, çok sevdiğim bir mimar.  Kendisinden mimari destek istediğimde büyük bir ilgi ve sevgiyle kabul etti.  Mümkün olduğunca sade, fotoğrafların geri planda kalmamasına özen göstererek sergi düzenlemesini oluşturdu.  Haldun Dostoğlu ise en başta galericim. İkinci olarak, görüşlerine önem verdiğim biri. İşlerime her açıdan çok hâkim biriyim.  Ancak özellikle Haldun Bey’in görüşleri ve ufak dokunuşları bu sergide beni çok mutlu etti.

Şu aralar geleceğe yönelik projeleriniz var mı, neler?

Hiçbir zaman bir proje yapacağım kaygısıyla fotoğraf çekmeye başlamadım.  Duygularımla yola çıkarım ve orada bir şey ya vardır ya da yoktur.  Çok kapsamlı bir sergi hazırladım. 271 fotoğrafın 144 tanesi sergileniyor.  Tabii fiziki olarak da çok ciddi bir çalışma gerektiriyor. Fakat kendime söz geçiremiyorum, devam etmek istediğim ve aklımın bir köşesinde yer alan başka şeyler de var.  Aklımdakilerle uğraşırken, zihnimde çağrıştırdığı başka şeylerle birleştirip kurguladığım işler oldu çalışmalarım.  Muhtemelen, zihnimden çıkmak için yer bulduğu ilk anda, bu kurgular da ortaya çıkacaktır.

Ani Çelik Arevyan: “Benim bütün derdim zamanın duygusunu kaydetmek”

Fotoğraf sanatçısı Ani Çelik Arevyan’ın, yaklaşık otuz yıl boyunca dünyanın farklı bölgelerinde çektiği fotoğrafları arasında keşfettiği geçişleri, ikili bir düzenlemeyle birleştirmesinden oluşan kişisel sergisi “Olduğu Gibi”; Galata Rum Okulu’nda 5-30 Eylül arasında izleyicisiyle buluşuyor.

Elif Tanrıyar

“Anlam ve gizem birbirinden ayrılamaz; her ikisi de zamanın geçişi olmaksızın var olamaz,” der John Berger. Karşımdaki fotoğraflara bakarken aklımdan tam da bu geçiyor işte. Zamanın içinde kısa bir an duruyor ve ruhumun zamansızlığa doğru uzandığını hissediyorum. ‘Zamanın izlerini takip eden’ ancak zamansız, her biri tek başına özgün bir anlamda derinleşen, ancak bir araya geldiklerinde bir film şeridi gibi ilerleyen bir seri fotoğraf akıyor gözlerimin önünde. Hem çok tanıdık hem gizemli… İkili bir düzenlemeyle oluşan bu fotoğraflar kendi içlerinde ikili bir hikaye anlatırken yan yana geldiklerinde ise ucu açık bir film şeridine dönüşüyorlar.

Zamanın içinde kısa bir an duruyor ve ruhumun zamansızlığa doğru uzandığını hissediyorum, bu ikili hikayeleri izler/ dinlerken. Hiçbir yere ve hiçbir zamana ait olmadıkları duygusunu veren bu imajlarda çok tanıdık bir şeyler var. Zamansızlığın getirdiği tanrısal bir lisanla konuşuyorlar adeta. Sanki sonsuz ruhunuzun her daim bilip de sizin unuttuğunuz, dilinizin ucuna gelip de anımsayamadığınız, hem gizemli hem çok tanıdık öz lisanıyla… Bu ikili imajları biraz daha izleyip/ dinlediğinizde ise yaşama ve var olmaya dair bir şiirden bahsettiğini duyumsamaya başlıyorsunuz. Ve o anda yeniden Berger’in sesini duyuyorum kulağımda. “Bir fotoğrafın hakiki içeriği görünmezdir, zira biçimle değil zamanla ilgili bir etkileşimden türer,” diyor bana. Ve ekliyor “Fotoğrafın resme olduğu kadar müziğe de yakın olduğu iddia edilebilir.” İşte o zaman anlıyorum, bu fotoğraflarda yalnızca şiir değil, özel bir ritmle ilerleyen bir müzik de var. Dahası bu ikili imajlar yan yana geldiklerinde yalnızca aralarında özel bir diyalog kurmuyor, el ele verip ikili bir dans da sunuyorlar.

Susan Sontag’in sesini duyuyorum bu kez de içimde bir yerlerde. “Fotoğrafik bir bakışla bir şeyi, herhangi bir şeyi göstermek, onun gizli kalmış olduğunu gözler önüne sermek demektir. Gizli olan bir şeyin de üstünden onu gizleyen örtünün kaldırılması gerekir. Fotoğraf makinesinin kaydettiği her şey bir ifşadır.” Zamanın içinde kısa bir an duruyor ve ruhumun zamansızlığa doğru uzandığını hissediyorum o anda. İkili imajların yan yana getirilmesinden oluşan bu fotoğrafların aralarında kurdukları diyaloglarla bir şekilde ruhuma huzur verdiklerini hissediyorum. Sanki tam da doğru noktalara dokunup, yarım kalan bir şeyleri tamamına erdiriyor, her şeyin tek ve bir olduğu noktasına taşıyorlar beni. Gizli olan bir şeyleri, hatta tam da yaşamın gizini; zamanın duygusunu var oluşlarıyla sonsuza dek sabitleyerek bize fısıldarken, aynı anda da bambaşka gizemlere bürünüyorlar. Karşımda yaşamın ta kendisi akıyor, yaşam kadar yalın ve ‘olduğu gibi’…

Beni zamanın içinde böylesine zamansız bir yolculuğa çıkaran bu seriye dair birkaç örneği, fotoğraf sanatçısı Ani Çelik Arevyan’ın stüdyosunda izleme şansına erişiyorum. Arevyan, 5-30 Eylül tarihleri arasında Galata Özel Rum İlköğretim Okulu’nda düzenlenecek olan “Olduğu Gibi” adlı sergisine hazırlanırken, onunla konuşmak için bir araya geliyoruz. “Olduğu Gibi”, her zamankinden farklı bir sergi, çünkü sanatçının yaklaşık otuz yıl boyunca dünyanın farklı bölgelerinde tarihsel, zamansal ve mekânsal boyutları gözetmeksizin çektiği fotoğraflarının bazen ışık, bazen de formları arasında keşfettiği geçişleri, ikili bir düzenlemeyle sunmasından oluşuyor. ““Olduğu Gibi” yaşadığım yıllar boyunca, bulunduğum mekanların hafızasını toplayan bir külliyata benzeyen, her gün fark etmeden kaydettiğimiz anların ve imgelerin başka mekanlar ve başka zamanlarda bulduğum karşılıklarını bir araya getirdiğim, yeni hikayeler ürettiğim bir seri,” diyor Arevyan. Zaman kavramı Arevyan’ın bugüne kadarki tüm fotoğraflarında ve serilerinde işlediği ana meseleyi oluşturuyor zaten. Öyle ki her bir serisiyle aynı soruya sanki farklı perspektiflerden bakıp farklı cevaplar vermiş, bir elmasın çokgen yüzü gibi aynı ışıktan farklı yansımalar oluşturmuş adeta. Ancak bu seri her zamankinden farklı, çünkü zamansızlığı, 30 yıl boyunca kendi adımlarına eşlik eden anlarla işaretleyerek anlatmış oluyor.

Sanatçıya bu sergisinde Haldun Dostoğlu küratöryal ve Nevzat Sayın da sergi mimarisiyle destek veriyorlar. Dostoğlu’na küratöryal çalışmasının özelliklerini sorduğumda “Doğrusunu söylemem gerekirse çalışmanın tümü; gerek üretim, gerek fikir ve gerekse kurgulama tamamen Ani’nin fikridir. Ben sadece sergi mekanı belli olduktan sonra mekan içinde kurgulamaya ve seçimlere son halinin verilmesine yardımcı oldum,” diyor.  Galeri Nev İstanbul’un kurucusu olan Haldun Dostoğlu, Arevyan’ın uzun yıllardır galericiliğini de yapan yakın bir dostu ve dolayısıyla onun yıllardır tüm çalışmalarını da yakından bilen uzman bir isim. Sanatçının bu her zamankinden farklı serisine dair onun fikrini soruyorum. Dostoğlu, “Ani’nin bugüne kadar gerçekleştirdiği tüm çalışmalardan, dizilerden farklı bir seri bu “Olduğu Gibi”,” diyor. “Sergilenen tüm fotoğrafları bir gün sergilemek için çekmediğini biliyorum. Bir tarihçi gibi o güne not düşmek için çekilmiş fotoğraflar bunlar. Yan yana gelen ikililer ise sonradan tarihe düşülen notların başka bir tarihçi tarafından deftere geçirilişi gibi. En azından ben böyle görüyorum.” Sergiyi ziyaret edecekler için önerilerini sorduğumda ise belki de bu sergiyi tanımlayacak en yalın ve en güçlü öneride bulunuyor; “Eserleri bir fotoğrafçı estetiğini anlamak için değil, bir araya getiren sözcükleri keşfetmek için izlemelerini öneririm.”

Ve sonra Ani Çelik Arevyan’la sergisine, bugüne kadarki diğer çalışmalarına ve kişisel sanat söylemine dair konuşmaya başlıyoruz. Olduğu gibi…

Ben sizin fotoğraf serilerinizi bir şiire benzetiyorum ve her bir fotoğrafı da bir mısraya… Buradan yola çıkarsak “Olduğu Gibi” ‘şiirinin’ ilk mısrası size nasıl geldi ve bu ‘şiirin’ yazılma süreci nasıl gelişti? Ve bu şiir/ hikaye bize ne anlatıyor?

Her şeyden önce bir şiire benzetmeniz, üstelik bunları sadece bir fotoğraf olarak değil de, arkasındaki daha derin anlamı ile birlikte görmeniz beni çok memnun etti. 30-35 yıllık fotoğraf, daha doğrusu sanat geçmişimde argümanım hep şuydu; “Ben fotoğraf çekmiyorum, fotoğraf yapıyorum”. Çünkü her zaman zihnimde kurguladığım şeylerin fotoğrafını çektim. Örneğin, “Bu Dünyaya Ait İzler (Traces of This World)” serisinde, sizin de tahmin edebileceğiniz gibi, var olmayan bir gerçeklik var. Bunlar sadece benim zihnimde kurguladıklarımın fotoğraflanmış hali, yani fotoğrafa yansıyan şekli… Aynı şekilde “Göründüğü Gibi Değil (Nothing As It Seems)”de, “Toz ve Gök (Dust and Sky)”de, hep gerçekte var olmayan imajların zihnimdeki fotoğraflarından oluşan dışavurumlarıydı. Oysa “Olduğu Gibi (As Is)” tam tersi, var olanın zihnimdeki izdüşümleriyle oluşturduğum bir fotoğraf serisi oldu. Çünkü burada gördüğünüz imajların hepsi gerçekte var olan, gerçek hayatta var olan şeylerden oluşuyor. Bir köprü, bir otobüs, bir heykel, bir sokak… Bunlar yıllar içinde kendi fotoğraf estetiğimde, kendi düşüncelerimle, hiçbir amaç gözetmeden biriktirdiğim imajlar. Bir anda geriye dönüp baktığımda, -ben şu benzetmeyi yapıyorum- tavan arasında bir ansiklopedi bulmak gibi bir şey… Ve içini karıştırdığımda, geçmişime olan, daha doğrusu zamana olan yolculukla, bunların beynimde aydınlattığı yerleri, zihnimde birbirleriyle buluştukları noktaları yan yana getirerek yeni bir hikaye kurmak istedim. Ve aslında yine bir anlamda “fotoğraf yaptım”.

Aralarında bir diyalog gördünüz…

Evet, aslında kimilerindeki konuşmayı herkes anlayabiliyor. Yani benim dışımda bakanlar da bazılarında formlardaki benzerlikten dolayı bunu anlayabiliyor. Bazılarında ise bir noktada kalıyor. Onun anlamının da bende saklı olmasını istedim. Çünkü zaten fotoğraflarımın, anlatmak istediklerimin dışavurumu olduğunu düşünüyorum. Bir adım ilerisine gitmek istemedim. ‘Tavan arasında bulduğum ansiklopedi’den bahsederken, hiçbir şekilde hiçbir amaç düşünülmeden çekilmiş 95.000 adet fotoğraftan oluşan bir arşivi kastediyorum ve bunların hepsinin yeri benim belleğimde saklı. Yani bir imajı gördüğümde, onu çağrıştıran çiftinin de nerede olduğunu ve ne zaman çekildiğini, tarih ve saatle hatırlıyorum. Belki de bir anlamda yıllar sonra böyle bir şey yapmamın sebebi cebimdeki taşları dökmek gibi oldu. Ve o esnada birbirleriyle kurdukları diyaloglar ve ortaya çıkan hikayelerle, istedim ki izleyiciler de kendi diyaloglarını kursun. Bu imajlar yan yana geldiğinde artık tek başlarına anlattıkları anlamı taşımıyorlar, birlikte başka bir dil, başka bir ifade oluşturuyor, bir hikayeye dönüşüyorlar. Geçmişimdeki anla girdiğim bir diyalog başlıyor. Hepsinin ortak noktası diyalog içinde olmaları, monolog değiller. İlk başta aralarındaki diyaloğu belli etmeyenlerde de, onu hissetmek için biraz düşünmek, biraz bakmak ve içine girmek gerekiyor.

Yani aslında her şey arşivinize bir bakış atıp o ansiklopediyi keşfetmenizle başladı…

Aynen öyle. Kendi pratiğim üzerinde düşünürken keşfettiğim arkeolojik bir araştırmaya benzetiyorum. Jenerik bir tarih akmıyor, otuz yılın dokümantasyonu asla değil, bir dönemden bahsetmiyorum tamamen kendi bakışım. “Olduğu Gibi” serisi ritimle, hareketle, ışıkla, formla, akışla ama en çok da duygularımla oluştu.

“İşlerimi yaratma sürecini, fotoğraf çekmekten çok fotoğraf yapmak diye tanımlamayı tercih ederim,” dediniz. ‘Fotoğraf yapmak’ tam olarak nedir?

Belki biraz tekrar olacak ama özellikle fotoğraf çok geniş bir alana yayılmış bir şey. Burada iki şey söylemek istiyorum. Mesela iki araba birbirine çarptığında kimse bunun resmini çizmiyor. Hemen fotoğrafını çekiyor telefonla veya kamerayla. Veya herhangi bir belge için muhakkak fotoğraf çekiliyor. Savaş fotoğrafı var, dokümantasyon fotoğrafı var. Fotoğraf hiçbir sanat alanı kadar hayatımıza girmiş değil. Oysa resimde veya sanatın başka araçlarında, mesela diyelim ki bir vazo içinde bir çiçek, bunun yağlıboya bir tablosunu gördüğünüzde, sadece eserin güzelliğine veya size ne ifade ettiğine, sanatçının kullandığı tekniğe bakıyorsunuz. Oysa bunun bir fotoğrafını çeksem, “Bir vazonun fotoğrafı bu. Burada ne demek istiyor?” diyebilirsiniz. Dolayısıyla fotoğrafta hep bir adım daha ileriye gidip, başka bir sözün daha olması gerektiği düşüncesindeyim. Fakat ben hiçbir zaman fotoğrafı bu dokümantasyon yanıyla ele almadım. Yaklaşık 30 yıl içerisinde her zaman kendi düşüncelerimin fotoğraflarını ‘yaptım’. Fotoğrafı sadece bir suluboya fırçası ya da yağlı boya darbeleri gibi gördüm. Fotoğraf daha hakim olduğum bir alan olduğu ve çok sevdiğim, ayrıca gelişimini, özellikle dijital dünyada çok iyi hissedebildiğim için bu araçlarla bunu yapıyor oldum. İkincisi, yıllar öncesinde tabii dijital yoktu, fakat her zaman işin tekniğiyle çok ilgili oldum. Karanlık oda, renkli karanlık oda, arkasından dijital… Bütün bunlar her zaman hakim olmak istediğim ve elimde tutmak istediğim şeylerdi. Bazen eşime diyorum ki “Şöyle bir 50-100 yıl daha yaşamayı isterdim.” Uzun yaşamak adına değil, bu değişikliğe şahit olmak çok ilginç, çok heyecan verici geliyor bana. Çünkü benim her zaman irdelediğim şey zaman oldu. Zaman bütün işlerimin en önemli parçası.

John Berger’in sunduğu bir düşünce egzersizi var. “Zamansızlık zamansallığa nasıl girer?” diye. Ben fotoğraflarınızı bu soruya bir tür cevap olarak okuyorum. Siz ne dersiniz, böyle özetleyebilir miyiz bu anlamda?

Çok teşekkür ederim. Aslında zamandan bahsederken ben sonsuzluktan ve sınırsızlıktan bahsetmek istiyorum. Sınırsız, sonsuz ifadeleri seviyorum. Zamanın neresinde olduğumuzu bilemiyoruz. Bu seri aslında bunu anlatıyor, zamansızlıkla birleştirdiğimizde… Bir de geleceğe aynı bakışla devam ediyoruz. Geleceğimizi bilmiyoruz. Var, ama bilmiyoruz. Hep geçmişle besleniyor, hep geçmişten referans alıyoruz. Anılarımızla, duygularımızla, hissiyatlarımızla yaşıyoruz. Yani sıcak bir çaydanlığın elimizi yakacağını bile geçmişten gelen bir bilgiyle biliyoruz. Bir insanın yaşı aslında hafızasının başladığı gün başlamış oluyor. Dolayısıyla aslında bunlar bir anlamda geçmişe, o ‘tavan arasında bulduğum ansiklopediye’ baktığımda, ileriyi görmek adına benim için bir referans oldu. Aslında bazen işlerimi bir anlamda havai fişeklere benzetiyorum. Atıldığında ne olduğu, hangi şekli alacağı pek de belli olmuyor. Onları seyrederken, o anda olup bitmesi mesela benim çok ilgimi çeken bir performanstır her zaman. Onlar da bir anlamda sanki benim işlerimle bağdaşıyor gibi geliyor. Elle tutulamaması, köşelerle, keskin sınırlarla çevrelenememiş olması, o zamansızlık içinde ve o elle tutulamayış içinde yol almamı sağlıyor.

Berger, bir başka yerde de “Tıpkı şiirin esas temasının zamanın geçiciliği, resmin esas temasının ise, anın daim kılınması olması gibi,” demiş. Söyleşimizin başında sizi bir şaire benzetmiştim. Daimi meseleniz ise zamanın geçiciliği… Bununla birlikte sanatınız olan fotoğrafçılık ise aynı resim gibi, doğası icabı anın daim kılınmasını, onun sabitlenmesini sağlıyor. Sanat söyleminizin kökeninde sürekli bu paradoksa verilecek yeni arayışlar ve cevaplar üretmek var diyebilir miyiz?

Aslında burada gördüğünüz fotoğraflarda yılı, zamanı, tarihi, mekanı göremiyor oluşunuz anı sabitlemekten çok zamanın duygusunu anlatmakla alakalı. Siz şimdi burada bir Eyfel Kulesi gördünüz mü benim fotoğraflarımda? Yok. Bir kule sadece bir kule olarak ya da bir köprü sadece bir köprü olarak var. Şunu söylemek istiyorum, aslında benim bütün derdim zamanı o anın fotoğrafı olarak kaydetmek yerine, zamanın duygusunu kaydedip, birbirleriyle diyaloğa sokmak.

Siz aslında işte tam da bir anlamda bu paradoksu çözmüş, aradığınız cevabı bulmuş oluyorsunuz zaten bu şekilde…

Evet, doğru aynen öyle. Keşke Berger’la karşılaşıp ona da söyleyebilseymişiz…

Bu seriyi oluşturabilmek için 95.000’in üzerinde fotoğrafı kapsayan arşivinize geri dönmüşsünüz. Biraz da metedolojiyi merak ediyorum, ne kadarlık bir sürede taradınız bu kadar imajı?

Taramadım. Şöyle… Her zaman kaliteye, yani daha doğrusu çektiğim fotoğrafın niteliğine çok önem verdim. Ve hiçbir zaman bir fotoğrafı birden fazla çekmedim. Film çekerken de negatif ya da dia pozitif çekerken de hiçbir zaman f stop taramadım, braket yapmadım. Her zaman bir tek diyaframda karar kılardım. Benim arşivime baktığınızda hiç birbirinin aynısı olan fotoğraf görmenize imkan yoktur. Dijitalde de… Fotoğraf benim için çok değerli. Yani kameramı kaldırdığımda o gördüğüm anı resmetmenin, ya da fotoğraflama anının benim için kutsal ve değerli bir yanı olduğu için, ben onu beş altı tane çekip, harcamak istemiyorum. Beklediğim bir an yoktur. Hiçbir zaman… Ne kuşun uçmasını bekledim, ne güneşin batmasını bekledim. Sadece yolda yürürken, karşıdan karşıya geçerken bile yolun ortasında durup, hatta kornalara bile maruz kalıp o gördüğüm anı çekerim. Gördüklerim beni fotoğraf çekmeye ittiği için bu 95.000 adet imaj doğdu. Ona geri bakışım şu oldu, mesela gördüğüm bir bahçedeki çektiğim bir form bana yıllar önce çekmiş olduğum bir fotoğrafı saniyesinde hatırlatıyor. Ve o ikisini yan yana getirip koymadan rahat edemiyorum. 95.000 adetin tamamına bakmadım. 95.000’in içinden sadece kendini çağıranlar öne çıktı.

Onlar sizi çağırıyor yani…

Evet. Orda benim bilemediğim bir şekilde ilgimi çeken ya da değerli kılan şey her neyse kameramı kaldırır ve bunun fotoğrafını çekerim. Metodolojiye gelince… Bilemediğim bir sebepten 2015 yılında bu ‘ansiklopediyi’ buldum ve 2018 yılına kadar bu süreçte de açıkçası çok heyecanlandım ve çok eğlendim. Eğlenmekten öte kendimi bir zaman tünelinde hissettim. Aslında zamanın neresinde olduğumuzu tam bilmiyoruz. Öncesi ve sonrası var olan bir düzende, biz sadece bir kesiti yaşıyoruz. Bu seri aslında bir anlamda bana bunu söyledi. Mesela burada 1990’dan fotoğraflar var. Fakat bugüne kadar gören kimse hangisinin 1990’da, hangisinin 2018’de çekildiğini anlayamadı. Ya da böyle düşünmeye yönelmedi, böyle bir soru sormadı. Çünkü tarihsel, belgesel, kronolojik, ya da o anlamda bir dokümantasyondan çıkmadı bu seri. Şu gölün üstündeki kuş dün de çekilmiş olabilir, 15 yıl önce de… Zamansızlıktan kastım, zaman yolculuğuna çıkardı dediğim bu. Tabii ki mümkün değil ama hepsi bir senede de çekilmiş olabilir, 40 yılda da çekilmiş olabilir. Nitekim 30-35 yıllık bir süreçten bahsediyorum. 2015 yılında bir başka seriyle devam ediyordum fakat hani bazen nefes alamaz bir noktaya gelirsiniz, bir anlamda öyle bir hisle birden bunlara yöneltti bir şey beni herhalde, başka herhangi bir sebep bilmiyorum. Ve bunlara yöneldiğimde çok rahatladım. 2015’te başlayıp, 2018’de durdum. Bitirdim demiyorum. Çünkü ne zaman neye devam edeceğimi bilemiyorum. Ama 2018’de durduğumda, bunun bir seri olmasını ve insanlarla paylaşmayı istedim. Bütün işlerim seriler halinde oluşuyor. Yani en az 10’luk, 20’lik seriler olur. Bu seri ise 271 adet fotoğraftan oluşuyor. Rum Okulu’nda 144 adet sergiliyorum. Hiçbir zaman ne rakamlara ne kıstaslara takılmam. 271’de durdum.

Arşivinize bakarken sizi şaşırtan durumlarla karşılaştınız mı?

Hayır, zaten o aklıma geldiği için ortaya çıkıyor. Yani geriye bakıp bunu da çekmişim diye bir düşüncem yok benim. Mesela yıllar öncesinden bir imajı bana ters gösterin, bunun ters olup olmadığını dahi söyleyebiliyorum. Görsel hafıza da değil bu. Çektiğim fotoğrafların çok kendime sinmiş olması… Benimle birlikte oluyor olması… Çektiğim fotoğraflarda ilk başta ışığı ve duygusu çok ilgimi çekmiştir her zaman ki tek tek baktığımızda da bunu görürüz.

İşte mısra…

Evet. Onların bir araya gelip aralarında bir diyalog kurması ve izleyicilerin de bu yolculuğa çıkıp bunun içinde bir hikayeye dahil olmaları en çok istediğim şey. Ama şunu da diyebilirim ki “Olduğu Gibi” serisiyle görsel hafızamın nasıl şekillendiğini de keşfettim.

İkili düzlem sizin çok yinelediğiniz bir biçim. Daha önceki serilerinizde de görmüştük ancak onlar yatay düzlemde ayrılan iki farklı boyuttu. Şimdi ise dikey düzlemde yan yana gelen ikililer var...

Evet, dualite benim çok kullandığım bir yöntem. “Bu Dünyaya Ait İzlerde” de dualite var. Ama onlar iç içe geçmiş halkalar şeklinde… İstanbul Modern’in koleksiyonunda olan “Toz ve Gök” de öyle. Tamamen içgüdüsel olarak yaptım. Mesela şu sandalyeyle kuyu… İkisinin gerek ışıkları gerek duyguları onları bir araya getiriyor. İkili imajlar, hem ifade aracı olarak tekrarı kullanma isteğimin bir sonucu, hem de bir bakıma başvurduğum görsel düşünme biçimim.

Daha önce “Göründüğü Gibi Değil” demiştiniz şimdi ise “Olduğu Gibi”. Bu iki seri arasında özel bir diyalog var mı? Ve hatta aradaki “Bu Dünyaya Ait İzler”i de eklersek bu kez de üçlü bir hikaye çıkıyor sanki… “Göründüğü gibi değil, bu dünyaya ait izler, olduğu gibi” şeklinde…

İlk defa bu kadar şahane bir yaklaşım ve ilk defa bu kadar derin bir okuma görüyorum. Gerçekten teşekkür ederim. Fotoğrafımla durmak istiyorum. Ancak işlerim kavramsal olduğu için bir başlıkla, bir cümleyle insanları bir koridora koyup, o koridorda bırakıp kendi düşünceleriyle yol almalarını istiyorum. “Göründüğü Gibi Değil”, hiçbir negatif anlam içermeyen ancak orada yaptığım ters yüz fotoğraflarla, aslında baktıklarımızın tam da göründüğü gibi olmayıp kendi algılayabildiklerimizle değişebileceğini anlattığım bir hikaye…  Hiçbir zaman elimi çeneme koyup da, buna ne isim koyayım diye düşünmedim. Fotoğraflarımı yaparken, serimi oluştururken o kendiliğinden çıktı. “Göründüğü gibi değil,” diye yanımdaki kişiye söylerken, zaten onun ismi o oldu. “Bu Dünyaya Ait İzler”de de ben yine bu kaotik durumu, bu türbülans durumunu galaksiden görünen bir görüntüye uyarlamayı istedim. Hepimizin bu dünyada bir iz bıraktığına inanıyorum. “Olduğu Gibi”de ise örneğin şu fotoğraftaki sigara izmaritini çok rahat silebilirdim fakat olduğu gibi kalsın istedim. Her şey olduğu gibi kalsın. Birçok şeyi fotoğraftan temizlenmeyen leke gibi algılıyorsunuz ilk bakışta, halbuki yakından baktığınızda örneğin bir uçak olduğunu anlıyorsunuz. Bir tek formsal olarak değil, ışık olarak da hiç dokunulmadı. Hiçbirinde hiçbir şekilde kadraj değiştirme, iki kareyi birbirine yaklaştırma bile yok.

“Göründüğü Gibi Değil”in son karesi olan sabun köpüğü bir sonraki serginiz olan “Bu Dünyaya Ait İzler”e bir geçiş yapıyor, bir tür virgül oluşturuyordu. Benzer bir geçiş şimdi de var mı? Bu bağlamda tüm sergilerinizi bu şekilde devam eden bir ırmak, bir hikaye gibi okuyabilir miyiz?

Var ama bu bilinçli olarak yaptığım bir şey değil. Çünkü ben didaktik olarak yapmıyorum. ‘Şimdi onu yaptım, bundan sonraki seri şu’, gibi bir şey yok. O dediğiniz işte belki aynı sanatçının elinden, aynı sanatçının düşüncesinden çıktığını anlatan bir yorum gibi… Öte yandan, sabun köpükleri ‘bubble’ların ters ve yüz olması o seriyi tamamlayan son cümleydi ama ondan sonra devam edenler diğerlerinin başlangıcı oldu, doğru. Nitekim bu serinin de başlangıcı oldu, evet. Bu da görsel olarak ilk bakışta birbirinden ayrı gibi görünen serilerimin nasıl aynı lisanı söylediğini ve aynı çizgide olduğunu anlatan bir şey oldu. Aslına bakacak olursanız bir tanesi bir öncekiyle, bir sonrakiyle, bir bütün halinde, farklı gibi gözükse de, aslında bir bütün halinde duruyor.

“Olduğu Gibi”nin tanıtım metninde, “Serideki imaj bolluğu, sanatçının tıpkı evrende insanı da benzettiği piksel parçalarını çağrıştırıyor; her ikili imaj, sanki kavramsal bir bütünün pikselleşmiş parçalarına dönüşüyor” deniyor. Ben de size “İnsan bedeni sizin için neredeyse en temel formken yıllar içinde soyutlaşarak azaldığını görüyoruz,” diyecektim. Bu resimlerde insan figürü olmasa da, yine de insana farklı bir atıf mı var?

Evet, bazılarında figür yok, insan yok. Fakat insanın hissi var. Onu şöyle anlatayım size… Ben gözlerimi sıkıca kapatıp o siyah karanlık içerisindeki rengarenk noktaları görmeyi çok severim. Ve bunu yaptığımda, gördüğüm o pikselleri, parçacıkları galaksideki gezegenler ve insanlar gibi düşünürüm. Yani bizim dünyamızda da tüm insanları parçacıklarla bir araya getiren, toplumlar olsun, her anlamda aileler gruplar olsun, aslında bu pikseller olduğunu düşünüyorum. Ve ben bu fotoğraflarımı da, bir bütünün pikselleşmiş parçaları olarak görüyorum. Çünkü bunların hepsi bir araya geldiğinde bir bütünü oluşturuyor ve bu parçalanmış piksellerin daha doğrusu piksel parçalarının yan yana gelmeleriyle yepyeni bir hikaye oluşuyor. Ve bunu sergimde kullandım. Bir fotoğrafımı, uzaktan normal görünen ancak çok yakına gidildiğinde pikselleşmiş halini gösteren 3m’lik bir fotoğraf biçiminde yaptım. Ve kendi söylemimi de yerleştirmiş oldum. Serginin girişinden son noktasına kadar hepsini birbirine bağlayan çok küçük detaylar var. Bunları fark edenlerle paylaşırım. Sergide bir sürprizim daha var. Bu pikselleşmiş parçaları bir söylemimin altına da nokta olarak koyuyorum. Kendi otoportremi de yine tamamen pikselleşmiş şekilde koyuyorum.

Başta sorduğunuz soruya gelince… Aslında ben daha önceki çalışmalarımda figürlerle yine zaman bağlamında ilgileniyordum. Performans sanatı ve başta dans hep çok ilgimi çekiyordu. Dansı zamansız ve kalıcı kılan ve görünür kılan yine de fotoğraftır. Performans sanatını daha doğrusu dansı o anda 50-60 kişi, en fazla 1000 kişi seyrediyor. Ancak bu performans olup bittikten sonra, buna bakabilmek ve bunu sabitleyebilmek yine fotoğraf ve videoyla oluyor. Yani erken serilerimde ön planda figür var evet, fakat ben orada asıl olarak zamanı irdeliyorum. Benim için bu fotoğraflar tamamen zamanı anlatıyor. “Between Life and Death” ve “Chrysalide” serileri, bir dansçının performansından yola çıkarak çekmiş olduğum karelerden oluşuyor. Oradaki sanatçı kendi dansını, kendi sanatını yaparken, karşısındaki bir diğer sanatçı, yani fotoğrafçı istediği yerde durmasıyla, aslında kendi yorumunu katmış oluyor. Ve hiçbir zaman onlara da figür gözüyle bakmadım. Hep zamanın içinde bir zıplama ve sıçrama olarak gördüm. Dolayısıyla benim için 1990’da çektiklerimle, bugünkü “Olduğu Gibi” arasında hiçbir fark yok. Çünkü ikisinin de irdelediği ve baktığı nokta aynı. Tabii ki insan gelişiyor, değişen dünyadan etkileniyor ve dolayısıyla ben de evriliyorum ve değişiyorum. Herhalde hayatımın sonuna kadar fotoğraf yapacağım, benim bütün değişimim fotoğraf çerçevesinde olacak.

Haldun Dostoğlu’nun küratöryel desteği ve Nevzat Sayın’ın sergi mimarisinden bahsedelim biraz da… Onlar sergi mekanıyla sizin işleriniz arasında nasıl bir ilişki kurdular? Mekan nasıl belirledi sergiyi, sergi nasıl belirledi akışı?

Rum okulunun geçmişle olan bağı, benim bu zamanın içindeki külliyatımla çok güzel örtüştü. Ve o sınıflara girdiğinizde, hayatı bir film şeridi gibi anlatabilmek adına çok uygun düştü. Orada olmasını bu yüzden istedim. Okul binası, seriyi şekillendiren film şeridi formunu ve hayatımızın bir filmin kareleri olduğu fikrimi çok rahat ifade edebileceğim bir ortam sunuyordu ve birinci katta onu yaptık. Yakın dostum aynı zamanda galericim olan Haldun Dostoğlu ile birlikte bir film şeridi düzeni oluşturduk. Onun küratöryel yönlendirmeleri çok yararlı oldu. Mezzanine katında ise farklı bir şey yaptık. Ben özellikle Rönesans döneminden çok etkilenen bir sanatçıyım, ve o katta yakın dostum mimar Nevzat Sayın’la birlikte tam da Rönesans dönemine ait, bulutlardan sızan ışık huzmesi gibi bir etki yaratan uygulamayla fotoğrafları sergilemek istedik. Bu da kendiliğinden oldu, zaten fotoğraflar yan yana geldiklerinde de bir hikaye anlatıyordu.

Bu benim dikey düzlem sorumu da cevaplıyor bir anlamda… Film şeridi ilerliyor…

Evet, belki de... Ben zaten film şeridi fikrimi masaya getirdiğimde bütün bunlar kendiliğinden gelişti. Ancak kendi işlerime çok baktığım için Haldun Bey, dışardan ilk kez bakan kişi olarak, çok güzel dokunuşlarda bulundu. Her zaman çok dostumdur, soyadı gibi. Ve zaten bu sergide de yine Galeri Nev İstanbul ile birlikteyiz, sadece mekan farklı bu sefer.

Bu serinin sizin için kişisel özel bir anlamı var mı? Sonuçta 30 yıllık bir birikimi adeta yeniden hamur gibi yoğurarak yeni bir söylem sunuyorsunuz ve bunu yaparken de kişisel karşılaşmalardan yola çıkıyorsunuz. Bugüne kadarki en kişisel sergi diyebilir miyiz?

Belki en külliyatlı sergi diyebiliriz. Öbürleri daha spesifik tek bir sergiyi anlatırken, bu bir seri olmakla beraber daha çok, dalları olan bir ağaç gibi görüyorum. Bir de içeriğinin çeşitliliği ve renkliliğinden dolayı çok daha hareketli ve çok daha yoğun bir seri. Diğerlerinde sonunu başını, bir anda, bir kerede görebiliyordunuz. Okulu seçmemizin bir sebebi de bu. Odalara girip çıkıp, tekrar tekrar onlara bakabilmenin farklılığı da, aslında bu işe güzel bir yorum katacak. Bu seriye farklı bakıyorum, kendimi imajların içinde hissediyorum, zamanın içinde gidip geliyorum. Fotoğraflarla herkesin kendi yorumunu bulmasını, kendi bağını kurmasını istiyorum. Bunlar kurgu ile gerçek arasında gidip geliyor. İzleyicinin benim yerime kompozisyonların içinde gezmesini istiyorum. Hırs yok, didaktik zorlama yok, olabildiğince “Olduğu gibi”. Bir film şeridinden parçalar gibi tümü bir araya geldiğinde bir hikaye anlatıyor sonuçta. Şunu da ilave etmek isterim, bir sanatçının tek endişesi bir çeşit mükemmeliyete ulaşmaktır. Bunun kendini tanımakla mümkün olduğunu düşünüyorum. Benim için yaptığım her bir seri aslında kendimi tanımak ve kendi dünyama, yani kendi içime dönmek adına bir adım. Kendimi tanımak adına ve yüreğimdeki yükü hafifletmek adına bunun çok doğru bir yöntem olduğunu düşünüyorum. İnsanın kendini tanıması için kendi dışında araçlara ihtiyacı var. Sanat da bu yüzden var belki. Her sanatçının bir düşünme biçimi, bir yaklaşımı var. Kendi yaratma sürecimde de belli bir süreklilik içinde evriliyor ve dolayısıyla değişiyorum. İçerik olarak birbirinden hiçbir farkı olmayan, ama görsel olarak var olan, görülebilen bir değişim bu... Siz bile beni yeni tanıyan biri olarak bunun daha önceki işlerimle olan bağlantısını görüp söylediniz.

Yeni bir seri oluştururken özel okumalar yapar mısınız?

Susan Sontag’ı çok severim. Jean Baudrillard’ı da öyle keza... Onun yorumlarının bana çok yakın olduğunu görüyorum. Duyarlılıkla ilgili… Hatta onun ilk kitabını okuduğumda dehşete kapıldım, adam sanki beynimin içine girmiş ve bunları yazıp çıkmış. Onun yanı sıra mesela Kazuo Ishiguro’yu da okumayı çok severim. Bir de bazı sanatçılar etkiliyor beni. Mesela Mathew Barney olağanüstü bir sanatçı. Jeff Wall, Duane Michals ve Thomas Demand da etkilendiğim diğer bazı isimler… Ayrıca hem sanat tarihi, hem çağdaş sanat çerçevesinde sohbet ettiğim İbrahim Cansızoğlu çok sevdiğim bir dostum. Onunla olan sohbetlerim benim için çok değerli. Bazen Baudrillard’dan başlayıp sadece bir paragrafı tartışabiliyoruz, bazen sayfalarca okuyup çok güzel yol alabiliyoruz. Onun bana kattığı bu sanat tarihi anlamındaki yorum ve tartışma her zaman çok önemli olmuştur benim için.

Varoldukları zaman dilimine rengârenk anlamlar yükleyen, kısa ömürlü olmalarına rağmen sanki öncesi ve sonrası yokmuş gibi içine doğdukları havayı kaplayan bu baloncukları, “uzun ömürlü soyut objeler” olarak tanımlamayı tercih ediyorum. Baloncukların kendi kusursuz ve uçucu yüzeyleriyle üzerinde göründükleri fotoğraf kağıdının kalıcı yüzeyi arasındaki gerilimi seviyorum.

İçlerine hapsettikleri havayı beklenmedik yok oluşlarıyla birlikte yeniden serbest bırakan, sonsuzlukta açtıkları parantez aniden kapanan bu “uzun ömürlü soyut objeler” sürreal olanın sınırlarında dolaşıyorlar. Rüyamsı varlıkları onları sahip olunamayacak bir anın tanıklarına dönüştürüyor. Işığı büküp gökkuşağına dönüştüren şeffaf ve değişken yüzeyleri sanki görünmez bir iradenin yönlendirmesiyle istedikleri şekli alıyor.

Birdenbire yok olmalarına rağmen bence umutsuzluk taşımıyor bu objeler; olumsuz çağrışımlar incecik yüzeylerinin üzerinden kayıp gidiyor. Canlılığına henüz kavuşmuş birer embriyo gibi büyüyen, şekil değiştiren, nefes alan bu objeleri doğaya geri bırakmak istiyorum. New Born / Yeni Doğmuş serisindeki fotoğraflarım tüm farklılıkları ve renklilikleriyle sanki kurallarını kendilerinin belirledikleri bir toplum oluşturuyorlar.

“Toz ve Gök” serisinde kendi geçmişimden parçaları, mimariyi ve heykeli fotoğrafla yeniden kurguladığım görüntülerle birleştiriyorum. Bilinçaltımdan süzülen ve hafızamda parlayıp sönen imgeleri birbirleriyle çakıştırarak ürettiğim “Toz ve Gök” serisindeki işler, hafızanın geçmiş ve bugün arasında sürekli bir köprü olarak işleyen dinamik yapısını yansıtmayı amaçlıyor. Bu çalışmalarda parçası olduğumuz ve algılarımızı aşan evrene ait yaşanmış ve yaşanmamış kesitler toza belki de fotoğraf olduklarını akılda tutarak yeniden ifade ettiğimizde piksellere dönüşüyor.

Hatırlamanın silinme ve yeniden kurguyla belirlenen işleyişini, üst üste binen ve birbirinin içinde eriyen formların iki fotoğraf anını buluşturmasıyla görünür kılmayı istiyorum.  Mimarinin yıkık ve abidevi olan arasındaki döngüsü “Toz ve Gök”teki işlerimin çift katmanlı yapısını oluşturuyor.

Yan yana duran, kesişen, birbirlerinin içinde eriyip bütünleşen fotoğraf yüzeyleri ise heykelsi imgenin doğasını araştırıyor.  Çizgisel olmayan bir tarih anlayışıyla düzenlenen bu imgeler, fotoğraf parçalarını bir bütüne dönüştürerek yeniden canlandırıyor.

Bu seri yıllar içinde oluşturduğum fotoğraf arşivlerinin aslında bir bütün olduğunu farketmemi sağladı, fotoğrafçı gözüyle biriktirdiklerimi birbirine bağlayan iplikler ortaya saçıldı.  Bu ortaya saçılma hali görüntünün etrafında şekillenen aidiyet ve mülkiyet ilişkilerini de çözmeye başladı. Henüz çekilmemiş fotoğraflar ve arşivimde olanların birleşimiyle ortaya çıkacak yeni çalışmalar bu serinin sürekliliğine işaret ediyor.

Ani Çelik Arevyan’ın yeni fotoğraf dizisi “Bu Dünyaya Ait İzler” 10 Ocak tarihinden görülebilir.  Arevyan’ın Galeri Nev’deki üçüncü kişisel sergisi 8 Şubat tarihine kadar izlenebilir.

Arevyan’ın “Bu Dünyaya Ait İzler” dizisi çağdaş anlayışa göre gerçeklik referansının silinmesi durumuyla ilgili bir yorum önerir. Dijital ve fiziki dünya arasındaki yer değiştirmeler, bizleri görüntünün kendini deneyimlenmiş olanın zaman-mekan bağlamında temellendirmesi için gereken çabayla ilgili kuşku duymaya yönlendirir.  Yeni serisinde Arevyan zamana dair olanı işinin merkezinde konumlandırır; fotoğraflardaki baskın görsel referans olan türbülans hareketi ancak zamanın varlığı hesaba katıldığında kavranabilir. Arevyan’ın fotoğrafları zaman içindeki konumumuzu sorgularken bizleri bilinmeyen bir dünyaya yönlendirir.  Figürlerin rüya gibi halleri ve tekrarlanışları gerçeklikle kurdukları bağı belirsizleştirir.

Arevyan’a göre “Bu Dünyaya Ait İzler” dizisindeki figürlerin zaman boyutunda nerede oldukları belli olmadığı gibi gerçek olup olmadıkları da belli değildir.  Uçuşan figürler uzayda düşen bedenleri anımsatan duruşlarıyla bir girdapta sürekli dönüş halinde gibidirler.  Sürekli hareketin izleri zaman ve geçicilikle ilgili sorular ortaya koyar.  Arevyan tüm bu sorgulamaları iç içe düşünerek fotoğrafı, varoluşsal kuşkuları yeniden formüle eden ve bu kuşkulara yön veren bir araca dönüştürmeyi amaçlar. Modellerin görüntüleri, yeniden düzenlemeler ve yinelemelerle sunulur.  Arevyan’ın figüre yönelik müdahaleleri hem modeli yönlendirme hem de dijital, yeniden düzenleme düzeylerinde işler; bu çift katmanlı estetik jest Arevyan’ın fotoğraf pratiğinin güncel sanat alanındaki belirleyici özelliklerinden biri olan gerçekliğin sorgulaması için bir temel teşkil eder.

Ani Çelik Arevyan İstanbul’da yaşıyor ve çalışıyor.  Uzun yıllar fotoğraf editörlüğü ve fotoğraf yönetmenliği yapan Arevyan’ın “Between Life and Death” ve “Duo” isimli iki fotoğraf kitabı da bulunuyor. Arevyan’ın eserleri aralarında İstanbul Modern ve Bibliothéque National de France‘ın da bulunduğu pek çok koleksiyonda yer alıyor.  Kişisel sergileri arasında İstanbul Modern-İstanbul (2010), Galeri Nev-İstanbul (1998, 2005), Diyarbakır Sanat Merkezi-Diyarbakır (2005) ve Kadın Eserleri Kütüphanesi-İstanbul (1993) sayılabilir. Katıldığı grup sergileri arasında ise 8th Contemporary İstanbul (2013), Galerist-İstanbul (2006), Pamukbank Fotoğraf Galerisi-İstanbul (2002), Galeri Nev İstanbul ve Ankara (2000), Sipa Press-Paris (1999), Gallery Agora-New York (1999) bulunmaktadır.

ani celik arevyan

“Göründüğü Gibi Değil” serisinde birbirinden tamamen farklı ortamlarda ve farklı ışık teknikleriyle çekilmiş gündelik nesnelerin fotoğraflarıyla yeni bir bütün oluşturmak istedim.  Serideki kompozisyonları kurgularken kullandığım nesnelerin formları benzer görünseler de aynı değiller.  Onları tıpkı birbirine çok benzeyen ama aynı olmayan insanlara benzetiyorum.  Fotoğrafladığım nesnelerin dizilme biçimleri, bana yaşamda tekrar gibi görünen şeylerin aslında her zaman bir farkla ortaya çıktığını hatırlatıyor.  Benzerlik ve fark arasında kurduğum bu oyun yaşamın sürekliliği içinde gelişiyor.

Görünmek durumu kaçınılmaz olarak görünmeyeni de çağrıştırıyor.  Görünenin ve görünmeyenin tüm karşıtlığıyla oluşturduğu bütünü kendi algıladığımız kadarıyla şekillendirebiliyoruz zihnimizde. Gördüklerimizin göründüğü gibi olmayabileceğini ise bazen unutuyoruz.   Görünmeyenin varlığıyla her zaman bütünün dışına taşan şey görme biçimlerimizi de belirliyor aslında.  Fotoğraflarımı tüm bu düşüncelerle yoğururken belki de bu yüzden seriye “Göründüğü Gibi Değil” ismini vermek istedim.

Seriyi oluştururken mümkün olduğunca unuttuğumuz görme biçimlerini hatırlamaya ve akılda tutmaya çalıştım.  Tüm sadelikleri ve netlikleriyle gördüğüm detayları bir araya getirerek daha büyük bir resim, bir bütün oluşturdum.  Beni çevreleyen düşünceleri, zihnimde oluşan izlenimleri yeniden tasarlayarak, yorumlayarak görünür hale getirdim.

Kompozisyonlardaki yatay aks, bana başında doğum sonunda da ölümün bulunduğu, bizden önce var olan bizden sonra da devam edecek yaşam çizgisini çağrıştırıyor.  Seri şekillendikçe bu çizgi üzerindeki görüntüler uyum ve uyumsuzluk arasında dolaşmaya başladı.

Yirmi yıl boyunca giydiğim içinde yaşadığım giysiler, bedensiz halleriyle hem insanı çağrıştırıyordu hem de birer silueti. Sergide yer alan yüz seksen yedi giysi, oldukları halin dışına çıkıp birer soyut görüntüye dönüştüler.  Kimi zaman bir binaya, kimi zaman bir şehir görüntüsüne, gök taşına ya da ruhu olmayan bedenlere benzediler.  Bu soyut görüntülerle doğadan aldığım imajların kurduğu birliktelik, gördüklerimizin kimi zaman göründüğü gibi olmayabileceğini hatırlatıyor.

Serinin son cümlesi gibi gördüğüm köpük fotoğrafları aslında “Göründüğü Gibi Değil” in çıkış noktasını da özetliyor.  Köpükler gibi renkler, şekiller ve ışık da sürekli değişiyor. Hafiflikleri ve geçicilikleri, bir anda varken aniden yok oluşları tam da görmenin doğasını anlatıyor. Aslında onlar da göründüğü gibi değil.  Tıpkı yaşam gibi, tıpkı gördüklerimiz gibi...

Fotoğrafa ruhunu makina değil ancak fotoğrafçı verebilir. Özellikle fotoğrafçı kendi düşüncesini ortaya koyup kimsenin görmediğini gösteriyorsa, o zaman yaratma sürecini başarıyla tamamlamış demektir. Ani Çelik Arevyan, buna benzer sayısız başarılara imzasını atmış bir sanatçı... Başarılı fotoğrafçı, kendini bir gün bile üretmeden düşünemiyor. Zaman ve mekan kavramlarını merkeze alarak, düşüncelerini kendi iç dünyasından türeyen karelere sığdıran Ani Çelik Arevyan’la sohbet ettik.

Fotoğraf dünyasına girmenizi sağlayan kişi kimdir ya da nedir ?

Fotoğraf yerine görsel dünya demek daha doğru olur bence. Özel Esayan Ermeni Lisesini bitirdikten sonra görsel sanatlara olan merakım arttı. Çizimime ve gözüme çok güveniyordum ve bir sanat kursuna gitmeye karar verdim. Sabri Berkel ile çalıştım ancak resimde yakalayamadıklarım beni fotoğraf çekmeye yönlendirdi. Böylece düşüncelerimi çok daha hızlı ifade edebiliyordum. İlk fotoğraflarımdan oluşan bir portfolyo hazırladım ve o zaman Türkiye’ye yeni gelmiş olan İrlandalı fotoğraf sanatçısı Robert Paul McMillan’a gösterdim. Fotoğrafları çok farklı buldu ve onunla ‘fotoğraf’ hayatıma başladım. Yedi yıl Mcmillan’ın asistanlığını yaptım, daha sonra kendi stüdyomu kurdum. İlk başladığımda ticari fotoğraflar çekiyordum çünkü elle tutulur bir yol almak için reklam fotoğrafçılığı en cazip seçenekti. Yaratıcılığımı ön plana çıkararak hep tasarımla ilgili fotoğraflar çektim, başarılı oldum ve iyi bir yol kat ettim, tabii maddi olanaklar da elde ettim.

New York’ta Center of Photography’de yaklaşık on yıl her dönem ders aldım. John Reuter’den photoshop dersi aldım, dijital dünyayı daha yakından inceledim. Kısacası kazandığım paraları kendi isteklerim için çok güzel harcadım. 2009-2010’dan itibaren ticari çekimlerimi tamamen bıraktım ve daha çok kendi projelerimin üzerinde yoğunlaştım.

Kodak Professional Avrupa Ödülleri yarışmasına katılmışsınız ve Türkiye birinciliği almışsınız. Bu ödül hayatınıza ne kattı ?

Yarışmaları sevmediğim halde, profesyoneller arasında olduğu için katıldım. Seri halinde fotoğraf istiyorlardı, bu fikir çok hoşuma gitti ben de katıldım, hatta oğlumun küçüklük fotoğrafını da kullandım.

Kazandigim ödülün studiomu kurmamda büyük katkisi oldu. Türkiye birincisi olunca Fransa’nın Arles şehrinde Türkiye’yi temsil ettim. İlk defa böyle bir sanat ortamında bulunuyordum ve orda bulunmak bana paha biçilmez değerler kattı.

Uzmanlaşmanızı sağlayan şeyler neler?

Paul McMillan’la yedi yıl çok aktif tempoyla çalıştım ve o süreç hiç bitmedi. Sanırım ömrümün sonuna kadar bitmeyecek. Gittiğim kurslar ve dersler çok coşkulu bir şekilde yol almamı sağladı…

Görsel dünyanın kariyeriniz olduğuna dair işaret neydi?

İlk günden beri vardı o işaret. Şunu hatırlıyorum- doğdum, biraz büyüdüm sonra fotoğrafçıydım, ondan sonra sanatçıydım. Sanki  başka herhangi bir hayalim yoktu. Başka bir şey düşünmeyecek kadar kendiliğinden bu dünyada buldum kendimi.

Görsel dünyanın kişiliğinizde olan etkisi nedir ?

Kişiliğim görsel dünyamı oluşturuyor. Ben fotoğrafla motive oluyorum fikirlerimi sanat yoluyla pratiğe döküyorum.

Fotoğraf çekmek için makina dışında en favori aksesuarınız nedir

Düşünce! Düşünce yoksa hiçbir şey çıkmaz. Makineler, photoshop programları birer araçtır, çalışmalarımda esas olan var olmayanı ortaya çıkarmaktır. Bunu yapmaya çalışıyorum. Anlatmak istediklerimi ya da masallarımı fotoğraf makinesi, sulu boya, enstalasyon veya başka araçlarla hayata geçirebilirim.  Ancak ben düşüncelerimi fotoğraf yoluyla aktarmayı seçiyorum.  Fotoğraf benim kalemimdir…

Teknolojiyi çok seviyorum. Bu dönemde yaşamaktan çok mutluyum çünkü siyah beyaz televizyon teknolojisinden bugüne geldiğimiz nokta çok umut verici. Teknolojiyi takip etmeye düşkünüm diyebilirim, hiçbir zaman geriye bakmadım, uzun yaşasam diye düşünmedim, ama teknoloji nasıl bir yol alacak diye görmek için bir yüz yıl daha yaşamak isterdim.

Genelde sanatla iç içe olan insanlar teknolojiye sevmezler…

Teknoloji benim yaptığım işin çatal bıçağıdır, onsuz yol alamıyorum zaten kimse alamıyor. Mesela Instagram’a bakın herkes fotoğraf çekiyor… ‘Varsa senin başka bir sözün büyür söyle’ dedirten bir platform bu... Teknolojiyi aynı zamanda çok cesur buluyorum. Fırça ve kara kalemle aynı şeyi yapmanız mümkün değil çünkü herkesin el yazısı farklı, oysa  teknolojide tekrarlamak mümkün. O zaman düşünce ve sizin gerçek fikriniz ön plana çıkıyor.

Fotoğrafın diğer görsel sanatlardan ne farkı var ?

Örneğin ben içinde çiçek olan bir saksı çizsem ve size göstersem ne kadar harika bir resim dersiniz. Aynı şeyi fotoğraf olarak sunsam ‘ne demek istedin’ dersiniz. Dolayısıyla fotoğraf çok daha zor bir sanat dalı, artı bir fikir ve söz olmalı fotoğrafta… Sulu boya harika bir deniz manzarası ortaya koyar ve ‘neden yaptı’ sorusunu sordurmaz, ama fotoğraf öyle değil.

Photoshop’tan söz ettiniz, yaptığınız görsel çalışmalarda nasıl bir önemi var ?

Photoshop veya başka programlar elimiz ayağımızdır. Çektiğiniz görseli doğru sunulabilmek için süzgeçten geçirmeniz lazım. Photoshop fotoğrafın ‘karanlık odası’dır...

İstediğiniz daha doğrusu hayal edip henüz çekemediğiniz bir kare var mı ?

Hayır, öyle bir şey yok. Ben ilham gelsin diye bekleyenlerden değilim. Bir sanatçı olarak iddiam da yok, sadece düşüncelerimi istediğim şekilde insanlara sunuyorum. Belki ben en iyi fotoğraflarımı yeni başladığım zamanlar çekmişimdir ya da ilerde yapacağım. En iyi kareni olgunlaşınca çekeceksin diye bir şey yok…

Henüz ulaşamadığınız bir fotoğrafçılık ortamı var mı ?

Var tabii… New York’ta yaşamayı çok isterdim. Her gittiğimde hala yeni bir şeyler keşfettiğim, kendi evimdeymiş gibi hissettiğim başka bir yer orası. Ancak eserlerimde zaman ve mekan vurgusu yapmıyorum. Belirli bir yerde olmamın önemi yok bir şey yaratmak için. New York rahatsız olmadan çok farklı bilgiler alabileceğim bir şehir…

Yarattığınız fotoğraflar genelde seri halinde, neden ?

Yılların bana öğrettiği şey bir fotoğrafın bazen bitmediğidir… Çünkü zamanı sorguluyorum ve zaman içerisindeki süreçleri kurguluyorum. Dolayısıyla bir seri bitiyorsa diğer bir seriyle devamı geliyor…

O yüzden serilerin isimlerini cümle halinde koyuyorum ve bu isimle seyirciyi bir koridora koyup yalnız bırakıyorum. Kendi bakışıyla nasıl görmek istiyorsa alıp yürüsün. Felsefi bir birikimle eserlerimi yeniden kurgulamayı, izleyicinin de böyle bakmasını seviyorum…

Sizin hayat felsefeniz nedir ?

Üretmek ! çalışmak değil… Tabii üretmek için çalışmak gerekiyor ama önce üretmek…

Kitap okurken de üretiyorum. Yaptığım ve okuduğum şeyler beni zenginleştiriyor ve bu zenginleşme yeni eserlere yol veriyor.

Gözünüzün kestiği ama çekemediğiniz bir kare var mı? Yapamadınız, ışık müsait değildi, makine yoktu o an….

O kare bittiğinde fotoğrafta bitmiş olacak. Hiç bitmediği için peşinden koşuyorum. Var olan bir şeyi çekmiyorum. Kendi düşüncelerimi fotoğraflıyorum. Ben yaptığım işleri aklımda planlarken Tanrı’nın ışığı ve doğayı taklit ediyorum. Fotoğraf karesi benim için yaptığım işlerin bir parçasıdır.

Işıktan söz ettiniz, renkleri merak ettim, fotoğrafın siyah beyaz ya da renkli olmasını neye göre seçiyorsunuz ?

Fotoğraflarımın birçoğu ilk baktığınızda siyah beyaz görünür ama birkaç saniye sonra renkli olduğunu anlarsınız. Bunu anlatmak zor…

Siyah beyaz çekmedim hiçbir zaman, ama bütün eserlerime bakınca çok renkli fotoğraflarım olduğu izlenimini edinmezsiniz.

Eskrim çok ilgilendiğiniz bir şey, neden ?

Kendi işlerimle ve kendi kişiliklerimle çok uyum içerisinde. Sizin yaptığınız değil karşındakinin yaptıklarıyla da davranışlarımızın yön bulması beni çok ilgilendiriyor.

Eskrim uğraşımın fotoğrafla kurduğum ilişkiye de yansıdığını düşünüyorum bazen. Eskrimdeki bedenin ölüm ve yaşam arasındaki estetik duruşu fotoğraflarımda figürü daha üretken bir esneklikle kurgulamama yardımcı oluyor. Binlerce duruş, binlerce davranış, savunma ve atak fotoğraflarımın içine sızıyor ve onları şekillendiren güce dönüşüyor.

Fotoğraf çekme sürecini anlatır mısınız ?

İşlerimi yaratma sürecini fotoğraf çekmekten ziyade fotoğraf yapmak diye tanımlamayı tercih ediyorum. Fotoğraflarımı zamanın silindiği ancak değişimin tüm zenginliğiyle gözler önünde olduğu ince bir çizgi üzerinde kurgulamayı tercih ediyorum.

O yüzden tekniği seviyorum çünkü getirdiği olanakları kullanarak düşüncelerimi ortaya koyuyorum. Belki yüz yıl sonra fotoğrafa başka bir isim verilecek….

Seri halinde fotoğraf yaratmanın yanı sıra genelde çerçeve kullanmıyorsunuz, neden ?

Başı sonu devam ediyor, bitiş yok o yüzden. Sınır olmadığı için çerçeve yok. Yaptıklarımda aklıma göre çerçeve seçmiyorum, işin kendi anlatımı var…

Hiç üretmek istemediğiniz an oldu mu ?

Bir gün dahi öyle bir şey düşünmedim…

Fotoğraf yaratmayı ne zaman bırakırsınız ?

Sözüm bitince bırakacağım.

Fotoğrafçılık dünyasının endüstrisini bugün nasıl değerlendiriyorsunuz ve beş yıl sonrasını nasıl görüyorsunuz ?

İnsanoğlu çok şımarık hemen tüketiyor. Ama hazmetmek, anlamak lazım. İnanılmaz bir tüketim var. Eskiden beş tane kazağımız vardı yetinirdik ancak şuanda eskitmeden alıyoruz, acıkmadan yiyoruz…

Fotoğraf tüketimi için de aynı şey geçerli. Bir fuara gidiyoruz  ‘bunu gördüm’ deyip geçiyoruz. Fakat görmekle bitmiyor, hissetmek ve anlamak lazım.

Bir sanat eserine baktığımda farklı şeyler hissediyorum, ancak sanatçının açıklamasını okuduğumda çok daha mutlu oluyorum. İnsanların yalnız ilk gördükleri üzerinden değil de eserin anlatmak istedikleriyle birlikte düşünmelerini umut ediyorum.

Kitap kapağı oldu fotoğraflarınızdan biri, bundan söz edelim biraz

82 fotoğrafçının yer aldığı bir kitap ve bana sekiz sayfa ayrıldı. Sonra fotoğraflarımdan birini kapak olarak kullanmak istediler tabii çok memnun oldum.

Bir metin bir başka metni okur” demişti felsefeci Derrida. Baş döndürücü sonsuzluk çağrıştırıyor bu düşünce, ama iki ayna arasında durup çoğalmaktan daha ilginç, çünkü farklı metinler birbirini okudukça bambaşka şeyler çıkabiliyor ortaya, daha çok bir derinlik- uçurum kurgulaması da diyebiliriz buna.

İstanbul Modern Müzesi’nde Ani Çelik Arevyan’ın fotoğraflarına baktıkça, o derinlikte epey yol aldım gibi geldi bana.

Yatay çizgiyle ortadan bölünmüş renkli fotoğraflar bunlar. Üst şeritte sanatçının kendi koleksiyonundan –bir kadının gardırobundan- çeşitli giysiler, el çantaları, aksesuarlar dizilmiş; ayakta ya da oturur halde pantolonlar, kolunu kaldırmış bluzlar, içi boş giysilere çeşitli pozlarda verilen kuklamsı duruş şekilleri ve ışığın kontrolü açısından kurgulanmış bir ortamdayız; hepsi de ilginç giysi ve aksesuarlar, post-modern, ultra modern, sanki kumaşın hiç kesilmediği, Japon modacı Issey Miyake’nin heykelimsi tasarımlarını andırıyorlar, çoğunlukla dikey çizgiler hâkim.

Alt bölümde ise ters çevrilmiş doğa fotoğrafları var, çoğunlukla orman manzaraları, baş aşağı duran ağaçlar egemen, gövdeleri, dalları ve yapraklarıyla.

Fotoğraflardaki ara çizgi öyle güzel bir derinlik hattı oluşturmuş ki, uzaktan bakınca giysiler bol gökdelenli şehir siluetleri gibi duruyor; bir şehirle bir park aynı suda mı yansımış, yoksa şehir merkezindeki bir parkın içinden New York’un, Tokyo’nun, Londra’nın siluetini mi seyrediyorsunuz, böyle ilginç yanılgılar oluşuyor insanın gözünde.

Gerçekliğin altına mı bakıyorum, üstüne mi? Nesnelerin dizildiği o yapay siluet, o garip cansız defile sanki bilincimizi temsil ediyor da, alttaki doğa görüntüleri ve ağaç kökleri bilinçaltı mı? Hangisi doğal, hangisi yapay? Ruhla beden mi tersyüz edilmiş? Kır ve şehir çelişkisi mi, kültür ile doğa karşıtlığı mı inceleniyor? Giysi dediğimiz nesnelerde doku ve iplik gibi doğal parçalar var da, doğada insan eli değmişlik hiç mi yok?

Bir labirentte durduğumuzu anlıyoruz böylece. Alt ve üst metinler sonsuza dek birbirini okumaya devam edecek. Bizde yarattıkları çağrışımlar ve sorular da bitmeyecek. Buradaki olay iki şeyin birbirini yansıtması değil; kurgulanmış bir şeyi yansıtıp, o yansımayı tekrar kurgulayıp, sonra o kurguyu yeniden yansıtıyoruz. Yani bu labirentin aslında çıkışı yok. Ani Çelik Arevyan belki de bu yüzden “Göründüğü Gibi Değil” adını vermiş sergisine. Varsayımlarımızı, ikilemlerimizi sorgulamaya itiyor bizi. Önyargılar ve alışkanlıklar sayesinde sağlammış gibi algılasak da çok sağlam bir zeminde durmadığımızı hatırlatıyor belki.

9 Ocak 2011’e kadar açık kalacak bu zihin kurcalayıcı ve çok başarılı sergiyi herhalde birkaç defa daha gezerim diye düşündüm. Bu fotoğraflardan birisi evimde dursa ve her gün ona bakıp başım dönse rahatsız mı olurum diye düşündüm. Fakat sonra her gün zaten bu çeşit labirent yansımalarla başımın döndüğünü hatırladım.

Derrida 1980’lerdeki bir denemesinde sayfayı ortadan bölüp asıl metnin altına bir de alt metin şeridi geçmişti, alt yazı gibi. Okudukça, hangisinin alt hangisinin üst metin olduğunu, ana metin ve yan metin ayrımlarını karıştırıyordu insan. Böylece iki ayrı metin birleşerek sürekli bir “moebius” halkası gibi iç içe geçiyor, ama kesintisiz bir bütün oluşturmuyorlardı. Alt şerit üst şeridi sürekli sorgularken, üst şerit de alt şeridi başkalaştırıyor gözümüzde. Tıpkı Ani Çelik Arevyan’ın fotoğrafları gibi. Tıpkı benim sokağımın kahve penceresinden yansıması gibi. Şimdi anlıyorum, ben yansımada bir kurgu oyunu oynarken unutmuşum, sokak yani gerçeklik de aslında bir kurgu.

İstanbul’u, giderek Türkiye’yi, bütün hayatı böyle bir yansıma oyunuyla seyretmeye başladım bir süredir. Gerçeklik dediğimiz üç boyutlu kurgunun derinliğini özlediğim zaman, zaten orada –buna da ihtiyacım var kuşkusuz, dokunmaya ve koklamaya mesela. Ama istersem paralel kurguya, yansımaya geçebiliyorum.

Stendhal roman için, sokakta dolaştırılan bir ayna demişti; azıcık abartmış bence, ama meramını anlayabiliyorum.

Gerçeklik sürekli yansıdığı, çoğaldığı, parçalarına ayrılıp tekrar bütünleştiği için bizi bazen olanca gücüyle kucaklayıp sarabiliyor. Özü ölümlülük olan insan bir tek bu yansımalarda yakalayabiliyor sonsuzluğu.

İşte sanata bu yüzden ihtiyacımız var.

Müge Akgün- Göründüğü gibi olmayan ne doğa mı nesneler mi, biz miyiz?

Ani Çelik Arevyan- Tam da gördükleriniz göründügü gibi olmayan. Gördüklerimizi etkileyen ve degistiren birçok etken var, ışıgin nesneyi aydınlatmasıyla bile görüntüde yanılabiliriz, çünkü nesnenin dokusunun ve formunu tamamen degiştirir. Şu anda duvara bakıyosunuz mesela beyaz ama aslında beyaz oldugunu sanıyoruz çünkü o sırada duvara çarpıp iz bırakan sinegi görmuyoruz yada boyanın molekullerinin güneş ışıgıyla nasıl degistigini göremiyoruz. O duvarın beyaz oldugunu bilmiyoruz aslında tam olarak veya kendimiz bile zaman içerisinde bakış açımızın degişmeşiyle gördüklerimizi farklı algılayabiliriz. Ben gördügümüz, içinde oldugumuz dogayla, bütünle  ve kullandıgımız  basit nesnelerle bir fikri ortaya koydum. Bir anlamada giyisilerimle ve buludugun mekanlarla portremi şekillendirdim... Bu fikri masalsı, gerçek olmayan bir ifade yoluyla anlatmayı seçdim çünkü gerçekden hicbirşey göründügü gibi degil...

M.A- Doğanın dönüşümüne bir tepki mi çalışmalarınız?

A.Ç.A- Hayır, hiç ilgisi yok. Çünkü fotograflarimdaki  doga, içinde yaşadıgımız hayatı, bir bütünü anlatıyor. Ve bu bütün içindeki karşıtlıkların, paralelliklerin yansımalarını

görüyoruz. Giyisilerdeki insan şekillerim, hallerimle olan uyum ve uyumsuzlugu....Doga, bazen  "zaman"ı anlatmak için bazen de  insanda yaratacagı duyguları vurgulamak için var. Zamandan kastim, bizden once var olan ve bizden sonra da var olacak yasam süreci. Mesela benim 1961 de başlayıp, hangi tarihde bitecegini  bilmedigim  bir yolculuk gibi.

M.A- Kullanılan giysiler aksesuarlar tasarım ürünü mü?

A.Ç.A- Tasarımdan kastinizi anlayamadim, ancak bunlar benim yıllardir kullandıgım, bir anlamda benimle bir vucut olmus giyisilerim. Bunlar, ortaya koydugum fikri anlatmak için sadece birer araç. Giyisilerin tasarım ürünü olup olmasının hiç önemi olmadıgı gibi, agacların da central parkdaki çınar mı, belgrad ormanındaki gürgen mı oldugu hiç önemli degil. Tabi ki büyük bir  hayranlıgım var tasarımcısına, yoksa 20 küsür yılda 187 adetlik bir koleksiyon giyinmezdim. Portremi fotograflarken de,  böylesine benimsedigim bir şeyle anlatım yoluna gitmem çok dogal benim icin....

M.A- Sergideki fotoğraflara soyut demek mümkün mü? Bana her şey alabildiğine somut geldi?

A.Ç.A- Anlatım, fotograf yoluyla oldugu icin elbette ilk bakışda somut gelmesi dogaldır. Çünkü fotografın dogası gereği somut olana, nesnenin kendisine, ihtiyacı vardır.

Soyut olan, fotograf diliyle analatmak istedigim, fotografin arkasindaki kurdugum cümeldir.

M.A- Neden böyle bir konsept seçtiniz?

A.Ç.A- Çok hızlı giden bir trende kalabalıkla yol alırken, bir an dışardan trene bakmak...insanların nasıl aynı olaylar karşısında bile farklı etkilendigini ve yorumladıgını görmek. Alt tarafı başı sonu belli bir hayatda, yaşantıların nasıl geliştiği, sevinçler, hırslar, çekişmeler...kendime ait fikirler...gibi sebepler diyebiliriz...

Fotogarflarimdaki, farklı bakış açısı, soyut anlatım ve yaklaşım belki de, insanlara da farklı açılardan baktıgım ve kalıplara koymadıgım için...

Özlem Altunok-  Bu, 4. kişisel serginiz… Önceki sergilerinizi göz önünde bulundurunca bedenle kurduğunuz ilişkide her sergide gitgide soyutlaşan figürler dikkat çekiyor. Bu sergide de her ne kadar beden olmasa da bedenin farklı bir temsili olduğunu söyleyebilir miyiz?

Ani Çelik Arevyan- Doğru, birebir olmamakla birlikte beden bütün fotoğraflarımda var. ‘Yaşamla Ölüm Arasında’ sergisinde beden üzerinden yorumlar yapmıştım, ‘Sokağa Çıktım’ serisinde de insanların mekanikleşmiş yaşamlarını robotlarla kıyaslayarak vitrindeki mankenlerle yorumlamıştım. Bu seride ise etrafımdakilerle kullandığım nesneleri birleştirerek bir fikri anlatmak istedim. Evet, burada bedenlerin daha da soyutlaşmış olduğunu görüyoruz, ama bunlar sadece beden değil, bazen bir şehir silueti, bazen bir fabrika bacası, bazen de benim hallerim...

Ö.A- Sergide kişisel bir hikaye de söz konusu öyleyse, belki de ilk kez bu kadar doğrudan…

A.Ç.A- Etrafıyla tamamlanan kişisel bir hikaye diyebilirim. Hayal dünyası, masalsı bir ifadeyle kurgulanmış, kesişmeler ve paralellikleri de içinde taşıyan bir otoportre. Bir yandan 20 yıldır kullandığım, içselleştirdiğim giysilerden, objelerden yararlanırken bir yandan da içinde yaşadığımız bütünün parçalarıyla olan uyumu ve uyumsuzluğumuzu gösterebilmenin güzel bir birleşim olduğunu düşündüm.

Ö.A- Serginin başlığındaki ince esprinin altında derin bir anlam da yatıyor.  Gerçekliğin bilinmezliğine vurgu yaparken üstelik bir fotoğrafçı olarak izleyicinin huzurunda ‘görüneni’, ‘bakılanı’ sorguluyorsunuz bir yandan da…

A.Ç.A- Nesnesel olarak fotoğrafın gerçekliğinin o kadar içindeyim ki, ‘göründüğü gibi değil’ derken, tam da anlatmak istediğim imgeyi aktarmak için bunu kullanıyorum. İrdelediğim fikri fotoğrafla, üstelik fotoğrafın gerçeği olan ‘görmek’le sorgulamak çok keyifli.

‘Göründüğü gibi değil’ derken de sadece bir yorum farkından bahsediyorum, olumlu - olumsuz bir şeyden değil. Bu cümle genelde bir olumsuzluktan kaçmak adına kullanılır, burada ise sadece gördüğümüzün farklı bir anlamı olduğunu işaret etmek istedim. Yoksa, elbette bütün bu nesneler, ağaç, gök, hepsi tanıdığımız, bildiğimiz şeyler, ancak bunun altındaki duyguyu anlatabilmek için, hiçbirini ‘başka bir şey’ gibi sunmadan, ‘oldukları gibi’ aktararak bir alt katmanı göstermek gerekiyordu.

Ö.A- Ama bir yandan da bir sürü okuma yapabiliyoruz. Bu giysilerin içi boş değil gibi ya da tam tersi yalnızlık dolu, bazen de bir kent silueti oluyorlar…

A.Ç.A- İşte tam da bu, bir şeye benzetilmek üzere tasarlanmadılar, ama bazen insan, bazen bacası tüten bir fabrika, bazen de bir göktaşı canlandırabilirsiniz gözünüzde. Hepimizin iki eli, iki ayağı var, insanız işte, ama hiçbirimiz birbirimize benzemeyiz. Buradaki siluetler de öyle, insanlar gibi, birbirlerinden farklılar ve kesintisiz olarak sürüyorlar. Bizden sonra da devam edecek, bir yerinden parçası olduğumuz bir hayat yaşıyoruz. Bir yandan kendini tekrarlar gibi görünen, ama devam eden bir hal var o yüzden bu süreklilikte.

Ö.A- Aynı kare içinde iki farklı düzlemde akan, kimi zaman birbirini tamamlayan, kimi zaman iten bu görüntülerde bir de zaman vurgusu var, sürekliliğe ek olarak. Renk ve ışık da pekiştiriyor bu durumu…

A.Ç.A-Zaman kadar, mekan ve duyguya da yüklenmek istedim bu fotoğraflarda.  Zaman, bazen karlı bir manzarayla bazen bir boşlukla var oldu. Hayat kimi zaman akar, kimi zaman tepetaklak olur, iki düzlemde, altta ya da üstte mekan da duyguyla karıştırılarak bir araya getirildi.

Ö.A- Serinin, aksi silik, ama içeriği güçlü bir de son sözü var. Bu son söz neyin habercisi?

A.Ç.A- Sabun köpüğünü diyorsunuz… ‘Göründüğü Gibi Değil’ fikrini destekleyen bir nokta, belki de virgül demeli.

Görünenin ardındaki de aynı sabun köpükleri gibi… Renkleri, varken birden yok oluşları, bir yeri kaplarken aniden yer değiştirmeleri…

Sabun köpükleri aynı zamanda başka bir projenin de başlangıç noktası olacak, biraz da bu yüzden sergi böyle sonlandı.

Ani Çelik Arevyan’ın 29 Eylül’de İstanbul Modern’de açılacak sergisi, doğa ve objelerin birlikteliklerinden oluşan bir yorumlar zinciri

Bu fotoğraflar göründüğü gibi değil!

MAYDA SARİS

Ani Çelik Arevyan, İstanbul Modern’de 29 Eylül’de açılacak ‘Göründüğü Gibi Değil’ başlıklı sergiyle beş yıl aradan sonra yeniden sanatseverlerle bir araya geliyor. 9 Ocak 2011 tarihine dek sürecek olan serginin küratörü  Engin Özendes.

Sergi öncesinde görüştüğümüz Ani Çelik Arevyan, bir projeyi, fotoğraftan çerçevesine, sunum şekline kadar bir bütün olarak ele aldığını belirtiyor. Arevyan’ın bu sergisi, doğa ve objelerin birlikteliklerinden oluşan bir yorumlar zinciri. İnsan, doğa ve hayattan oluşan bütünün ancak gördüğümüz kadarını algıladığımıza dikkat çeken Arevyan, baktıklarımızın, gördüklerimizin ve yaşadıklarımızın aslında göründüğü gibi olmadığını fotoğraflarıyla belgeliyor.

Farkındalık yaratmak için

Fotoğrafa gönül veren, 1986’dan beri de bunu meslek edinen Arevyan, o günden bu yana çok geniş bir proje yelpazesiyle sürdürüyor çalışmalarını: “Dönem dönem reklam fotoğrafı, dönem dönem de sanat fotoğrafı ağır bastı” diyen sanatçı, 2007’de İstanbul Modern’den aldığı solo sergi teklifini, büyük bir heyecanla kabul etmiş: “İstanbul Modern çok beğendiğim bir mekân ve de Türkiye’deki en iyi müzelerden biri, dolayısıyla teklifi hemen kabul ettim ve çalışmalara başladım. Hem içerik, hem de genel anlatım olarak çok özel bir proje olsun istedim. Yepyeni bir konsept geliştirdim. Aslında bu, çok içimde olan, bir anlamda aklımda hazır olan bir projeydi, dolayısıyla da çok hızlı gelişti. Benim fotoğraflarım zaten hiçbir zaman dokümantasyon olmadı, her sergimde farklı bir konsepti belgeledi, fotoğraftan öte başka bir sözü oldu. Sergilerimde mesajdan çok, bir fikri, bir konuyu anlatmayı yeğliyorum. Bu sergi için etrafımda ne varsa, farklı bir bakış açısıyla yorumladım.”

Doğa ve nesnenin dili

Fotoğraflara baktığınızda iki farklı alandan oluşan bir bütünle karşılaşıyorsunuz. Görünen ile görünmeyenin bir arada olduğu bu fotoğrafların alt kısmında Arevyan’ın objektifinde ölümsüzleştirdiği ağaç kökleri veya ters dönmüş ağaçların muhteşem görüntüleri yer alıyor. Üst kısımda ise, gündelik yaşamda kullanılan rengârenk giysiler yükseliyor. Bunların tümü de Arevyan’ın gündelik hayatta kullandığı kıyafetler. Arevyan, yarattığı bu kompozisyonla insanı, doğayı ve nesneleri bir araya getirirken, üstünü örtmeye çalıştığımız görünmeyeni, görünür kılıyor.

Farklı bir kimlik

“Bu fotoğraflarda yer alan kıyafetler, benim 20 yıldır kullandığım 187 adet giysiden oluşuyor ve hiçbiri birbirinin tekrarı değil” diyor sanatçı. Arevyan, onları giysi olmaktan çıkarıp bir şehir görüntüsü yaratmış, bazen bir gökdelene, bir eve, bir göktaşına vb. benzetmiş. İçinde insan olmasa da, onlara farklı bir kimlik kazandırmış, hatta ruh katmış denebilir. Bu da Arevyan’ın nesneleri kendi nesnel işlevinden çıkarıp onlara soyut bir anlam yüklemede son derece başarılı olduğunun kanıtı. Dolayısıyla sergi de ‘Göründüğü gibi değil’ adını bu kontrasttan alıyor. “Herkes farklı yorumlayabilir. Kimse ve hiçbir şey göründüğü gibi değil” diyor Arevyan.

Fotoğrafların hepsi de kendi bünyesinde farklı bir ışık ve parıltı barındırırken, aynı zamanda ilginç bir devamlılık arz ediyor. O yüzden 120x180 cm.’lik bu dev boyutlu fotoğrafları yan yana tek çizgi halinde dizerek sergilemeyi yeğlemiş sanatçı. Bunlar bir bakıma hayatın gerçeğinin fotoğrafları ve herkesin ve her şeyin göründüğü gibi olmadığının, saklı yanında türlü gizemi barındırdığının bir ifadesi.

Farklı bir teknikle hazırlanan 16 fotoğraf, özel bir pörl kâğıda basıldıktan sonra üzeri pleksiyle kaplanmış. Ayrıca arkasına bir alimüyum tabaka yerleştirilmiş.

Son söz sabun köpüklerinin

Arevyan, sergide son olarak sabun köpüklerinin yer aldığı fotoğraflara da yer veriyor. Köpüren sabun baloncuklarının ışıldadığı bu kompozisyonlar ise, adeta sergideki fotoğrafların son cümlesi gibi. Köpüklerin renkleri ve şekilleriyse sanki sürekli değişmekte. “Hafiflikleri ve ağırlıkları, bir anda varken aniden yok olmakta. Tıpkı yaşam gibi, tıpkı gördüklerimiz gibi” diyor Arevyan.

Sergi için bir de kitap hazırlanmış. Kitabın önsözünde sanatçının duygularını dile getirdiği şu ifadeler yer alıyor: “Anlatımı oluştururken kullandığım nesnelerin formları, birbirinin benzeri gibi görünseler de benzer değiller, tıpkı insanlar gibi. Birbirlerinin tekrarı gibi görünseler de tekrar değiller, tıpkı yaşam gibi…”

 “Işık Etüdü-I, natürmort geleneğiyle resim ve fotoğrafın görsel dili arasında kurduğum ilişkiyi yansıtıyor.”

Ani Çelik Arevyan

Ani Çelik Arevyan’ın yeni kişisel sergisi “Işık Etüdü”,

23 Şubat’ta Adas’ta açılıyor.  Sergi, 12 Nisan 2020 tarihine kadar izlenebilecek.

Sanatçı, yeni sergisinde ışık ve natürmort geleneğini Barok bir anlayışla ele alarak, ölü-doğa fotoğraflarını hem tarihsel hem kavramsal bir yorumla sergiliyor. Fotoğraflarda, nesnelerin hacimsel özellikleri ve insani duruşları özellikle zamanı ve beraberinde ölümsüzlüğü hatırlatırken, ön plandaki ışık unsuru ve gelenekle hesaplaşma dikkat çekiyor.

Işığı vurgulayarak ve ışıkla yaratılan derinlikte soyutlamayı andıran nesneler, fotoğraflarda modern bir yapı oluşturuyor. Çağdaş bir yaklaşımla mekanla ilişki kuran “Işık Etüdü” serisi, ışıkla oluşan kompozisyonları bir araya getiren dört bölümden oluşuyor.

Sanatçının birbirlerini tamamlayan fotoğraf dizilerinde, karanlıkta dolaşan ışıkla soyut formlar oluşuyor. Boşlukta asılmış gibi duran figürler kimi zaman heykelsi, kimi zaman kaligrafik bir bütünlükle süreklilik sağlıyor. Oluşturduğu heykelsi çiçek formları, sanatçının natüralist yaklaşımını da ortaya koyuyor. Bu çalışmalarda görsel estetik kaygının yanı sıra, kavramsal bir yaklaşım da dikkat çekiyor. Sanatçı, kompozisyonlarında oluşturduğu çarpıcı boşluklarla, natürmortu resimsel ve dijital boyutuyla ifade ediyor.

Arevyan, aynı zamanda natürmortun prestijli, sınıfsal aurasını rastlantısalmış gibi görülen ölü-doğa düzenlemeleri ile yok ederken, güçlü bir ışığın çizgiselliğini ön plana çıkartarak klasik natürmort geleneğini çağdaş bir yorumla sunuyor. Rönesans dönemine atıfta bulunan sergi, böylelikle natürmortun zaman içindeki yolculuğunu izlememize aracı oluyor.

Ani Çelik Arevyan’ın “Kara Madde” sergisi:

Evrenin Aynasında

Nilüfer Kuyaş

Kara madde ve kara enerji, evrenin en gizemli, en az bildiğimiz  boyutu. Ani Çelik Arevyan, Kıraathane İstanbul Edebiyat Evi için hazırladığı yeni fotoğraf sergisinde bizi bu gizemle en şaşırtıcı, en beklenmedik yerde karşılaştırıyor: yeryüzünde.

Asfalt üzerindeki su birikintisinde, binbir çeşit formun yansımaları, evrendeki sonsuzluğun replikası olmuş sanki.

Sanatçı, ışığı çok ustalıkla kullanarak, çok güzel bir görüntü çerçeveleme çalışmasıyla, bu yansımalarda inanılmaz katmanları olan bir derinlik yakalamış. Gerçek mi yanılsama mı insan ayırt edemiyor. NASA tarafından çekilmiş, Hubble teleskopuyla görüntülenmiş evren manzaraları, yıldız takımları, galaksiler seyrediyoruz adeta. Baş döndürücü.

Ani için katmanlar hep önemlidir. Alt metinlerle üst metinlerin birbiriyle konuşması veya birbirini okuması  gibi, yahut  deneysel edebiyatta kitap sayfasının ortasına bir çizgi çekip, iki ayrı metni paralel akıtmak gibi, katmanlarla anlam çeşitlemesi yaratmak, düşünce ve çağrışım çoğaltmak, yankılarla ve yansımalarla oynamak, zamanın farklı boyutlarını, geçmişi ve şimdiyi  iç içe geçirmek, geleceğe yönelik titreşimler duyumsatmak, onun fotoğraf sanatçılığının ana damarı.

Sanatçı genellikle bu katmanları önceden kurgular, bazen stüdyoda mizansen yaratır, bazen dış dünyada biraradalıkların ve denk gelmelerin peşine düşer, sahneleri yan yana getirir, kolajlar inşa eder. Düşünce ve duygu içeriğini bir hazırlıkla getirir önümüze.

Bu sefer farklı bir şey yapmış. Herhangi bir müdahaleye girişmeden, hazır bir görüntüye zihnindeki anlamlar bütününü yüklemeyi başarmış. Anlattığı hikayeyi kurgulama eylemi yok bu işlerde. Sadece, evrenin kendi hikayesini anlatmasına olanak yaratmış. Sanatçı bir tek bakışıyla katılıyor bu hikayeye. Evrenin kendi hikayesini anlatmasına izin vermiş, katmanlar kendiliğinden önümüze serilsin diye sahneyi kurmuş, ortamı hazırlamış, ışığı beklemiş, milim oynasa  değişecek yansımaları izlemiş, anı yakalamış.

İnsan bakışının, kamera deklanşörünün, sabrın ve deneyimin, dünyayla kurulan ilişkinin, sanatın zaferi diyebiliriz bu sergi için.

Modern ve çağdaş sanatın çok önemli ve kurucu diyebileceğimiz bir ögesi olan, “bulunmuş” malzeme kullanmak ve bu yöntemle  iyi  sanat üretmek, aslında hayli zor bir iş. Ani Çelik Arevyan bunu çok kolaymış gibi gösteriyor bu sergisinde.

Evreni düşünmek, sonsuzlukla ve bilinmeyenle yüzleşmek bana hep tatlı bir korku verir. Bu fotoğraflarda o korkuyu duymadım. Büyük bir keyif duydum sadece, hatta coşku ve sevinç duydum diyebilirim.

Bilinmeyenle yüzleşmek arzusu, Ani Çelik Arevyan’ın sanatında önemli bir itici güç.

Dahası, bu çalışmalarında bilinmezlik duygusunun, gerçekliğin görünmeyen tarafının, yahut tanımlanamaz görüntülerin insanı düşünceye sevk eden boyutunu yakalamış, tıpkı bir büyücü gibi. Büyü sözcüğünü boşuna kullanmıyorum, bence iyi sanatta daima büyü vardır, çünkü görünende görünmeyeni arar.

Beni derinden etkileyen bu fotoğraflar, aklımda bir soru uyandırdı: Ya insanlık tarihi ve insan yaşamı, kozmik ritimlere bağlıysa? Bu soruyu, bu yıl izlediğimiz İstanbul Bienal’indeki bir yapıtın yazısından ödünç aldım. Pera Müzesi’nde, Melvin Moti’nin “Kozmizm” adlı çalışması. Kozmos/evren ile insanlık arasındaki bağlantıları inceleyen bir grup araştırmacıdan ilham almış. İnsanlığın yaşadığı önemli olaylarda güneş ışınlarının oynadığı role değiniyor.

Nasıl yorumlarsak yorumlayalım, kozmik olaylardan, evrenin hareketlerinden etkilenmememiz mümkün değil herhalde. Dünyanın bir tarihi olduğu gibi, evrenin de bir tarihi, bir hikayesi var. Henüz hakkında çok az şey bildiğimiz bir hikaye bu,  hala onu anlamak ve kurgulamak için çabalıyoruz, kanıtlar ve göstergeler arıyoruz, kavramaya çalışıyoruz.

Hele dünyamızın dengeleri iyice tehlikedeyken, bir iklim krizi yaşadığımız şu aşamada, minicik gezegenimizin en kırılgan olduğu bir çağda, evrenin hikayesiyle bağ kurmamak düşünülemez, belki en ihtiyaç duyduğumuz şey, çünkü canlı ve cansız her tür varlıkla nasıl bir ilişki, nasıl bir empati ve  duygudaşlık kurup kuramayacağımız,  belki de bütün varoluşumuzu, geleceğimizi ve dünyadaki kaderimizi belirleyecek.

Ani Çelik Arevyan yeryüzü  ile evren arasında kurduğu bu beklenmedik bağlantıyla, aslında bize önemli bir duygu ve düşünce  alanı açıyor. Evrenin yüzde seksen beşini kapladığı düşünülen “kara madde” ve bütün enerji  yoğunluğunun yüzde yirmi beşini oluşturduğu söylenen “kara enerji” öyle anlıyoruz ki galaksilerin, yıldızların, diğer gök cisimlerinin ve tabii bizim dünyamızın da  var olmasını sağlayan tutkal bir bakıma.

Evrenin hala genişlemekte olduğu  da bu enerji sayesinde saptanabilmiş. Galaksiler ve yıldızlar bilinen  evrenin sadece yüzde  beşini oluşturuyor. Bizler Samanyolu galaksimizde, ufacık güneş sistemimizde ve minik dünyamızda birer toz zerresiyiz. Ama varoluşumuzu yüzyıllarca sandığımız gibi sadece basit yerçekimine değil, asıl kara maddeye borçlu olduğumuz anlaşılıyor. Özetle, henüz görünmeyen ve bilinmeyen bağlantılar sayesinde buradayız.

Bu gerçeklik aynı zamanda Ani Çelik Arevyan gibi bir sanatçının elinde metafora dönüşünce, maddesel evrenin içinde, başka ve daha manevi bir manzara çıkıyor karşımıza. Nasıl dünya bütün evrenle hayati bir bağlantı içindeyse, dünyadaki bizler de, evrene olduğu kadar,  birbirimize de görünmez iplerle bağlıyız. Sanatçının “Kara Madde” sergisinde bize duyumsatmak istediği katmanlardan en önemlisi bu bence.

Kara madde henüz göremediğimiz, ama yapılan her deneyde varlığını sezdiğimiz bir olgu. Aynı şekilde, biz insanlar için de, aramızda henüz görünmeyen ve bilinmeyen bağları daha görünür kılmak, keşfetmeye çalışmak  önerisi, hayat tasavvurumuzu da temelden değiştirmeyi içeriyor sanki.

Davranışta ayrımcı, düşüncede dışlayıcı ve ötekileştirici olmak yerine, bizi bağlayan şeyleri bulmaya çalışırsak, birlikte yaşamamız daha kolaylaşacak. Demokrasinin zayıflamasından iklim krizine kadar, yaşadığımız bütün sıkıntılara çözüm üretmek, doğru adımları nasıl  atacağımızı görmek, ancak böyle mümkün. Evrenin bilinmezlikleriyle kendi bilinmezliklerimiz arasında böylesine kuvvetli  bir ilişki olduğunu hatırlatıyor bana bu sergi.

İnsanlık günün birinde uzaya açılacak mı, evrende başka canlılar var mı, henüz bilmiyoruz. Ben evrende yalnız olduğumuza inananlardanım. O nedenle de savaşmak ve didişmek yerine, birbirimize daha çok sarılmamız gerektiğini düşünüyorum. Bu hüzünlü ve romantik düşünce benim için önemli.

Elbette bu yoruma açık bir görüş. Ama kesin olan bir şey var, o da artık kendi geleceğimizi tasavvur etmenin, dünyanın geleceğini ve evrenin bilinmezliklerini tasavvur etmekten ayrı tutulamayacağı gerçeği.

Ani Çelik Arevyan bu sergisinde beş büyük fotoğrafla evrenin genişleme halini  ve adeta nefes alışını görüntüler gibi  çalışmış, imgelerde böyle bir dinamizm yakalamayı başarmış. Fotoğraf serisinde asfalt üzerine yansıyan ağaçlar, yapraklar, gökyüzü, ışığın oyunları, üst üste katmanlaşarak bu dinamizmi oluşturuyor. On adet  ufak fotoğraf ise, toplu halde sergilendiğinde, “süpernova” oluşumları, ışık  saçılmaları ve yıldız patlamaları etkisi yaratıyor.

İnsanı baktıkça şaşırtan, olağanüstü görüntüler.

Sergide benim için önemli olan bir başka metafor yahut  katman daha var, sanatçının amaçladığı bir şey olmayabilir, benim yorumum. Fotoğraflardaki karaltı ve ışık tezatları ve “kara madde” boşlukları, bana çok sevdiğim ayna metaforunu çağrıştırdı.

Az önce büyüden söz ederek, sanatın biraz da  görünende görünmeyeni aramak olduğunu söylemiştim. Büyücülerin de gerçekliğin görünmeyen boyutlarına bakmak için kullandıkları “kara ayna” yahut “siyah ayna” dedikleri bir ayna türü var. İngilizcede “scrying” denilen bir büyü için camın arkasını siyaha boyayarak elde ediliyor ve normal gerçekliğin ötesine bakmak için kullanılıyor. Gerçeküstücü akımın özellikle kadın sanatçıları tarafından çok kullanılan bir metafor bu. Aklıma ilk gelen yapıt, Dorothea Manning’in “Ayna” adlı çalışması.

Evrendeki kara madde de bana kendimize ilişkin bazı gerçekleri yansıtabilecek bir siyah ayna gibi gözüktü, Ani Çelik Arevyan’ın çalışmalarına bir de bu metaforla bakmak hoşuma gitti.

Kendimize evrenin aynasında bakmak metaforu, acaba kendi bilinmezliğimizle, karanlık tarafımızla tanışmak, ölümlülükle, kederle ve kayıpla yüzleşmek, içimizdeki melankoliyle barışmak aracı olabilir  mi? Sonsuzluğun bir parçası olduğumuz duygusu, insana güç veren bir duygu. Her şeyin mümkün olabileceğini hatırlatıyor.

Diğer taraftan, ayna metaforu, metafor olmanın da ötesinde, gerçekliğe bir adım daha yaklaşıyor olabilir mi? Sahiden sorun olan şeylerle,  bizim sorun  ettiklerimiz arasındaki farkı görmeyi, hayatımızdaki önem sırasını  esas boyutlarına oturtmayı sağlayabilir mi?

Sanat güçlü olunca, çağrışımlar da zenginleşiyor.

Bütün bu katmanların ve anlamların yanında, bir de salt güzellikle karşılaşmanın sevinci var. İyileştirici bir bakış. Hayatta olmanın, dünyada olmanın, evrende olmanın mutluluğu var. Çünkü Ani Çelik Arevyan her şeyin  ötesinde, izleyeni yüceltecek  güzellikte işler  yaratmış. Sanatta yücelme/“süblim” dediğimiz şey, tanımlanması zor bir deneyim, ama evrenle beklenmedik bir temas kurmaktan geçtiği, evrenin aynasında yansımakla, konu ne olursa olsun  kendimizden daha büyük bir şeyin parçası olduğumuzu  hissetmekle ilgisi olduğu bence kesin.

BU YAZI 13 KASIM ÇARŞAMBA GÜNÜ UNLIMITED PUBLICATIONS'A AİT UNLIMITEDRAG.COM WEB SİTESİ ÜZERİNE YAYINLANMIŞTIR, UNLIMITED PUBLICATIONS'IN İZNİYLE KULLANILMAKTADIR.

Hayali ama bir o kadar da dünyevi…

Ani Çelik Arevyan’ın “Kara Madde” sergisi, Kıraathane Edebiyat Evi’nde 2-30 Kasım arasında izlenebilir. Ağaçların su birikintilerindeki yansımalardan evrenin sırrına dek uzanan katman katman işlerle karşı karşıya kalmaya hazırlanın…

Elif Tanrıyar

Geçtiğimiz yıl fotoğraf sanatçımız Ani Çelik Arevyan’ın “Olduğu Gibi” adlı sergisini izledikten sonra bana yaşattığı hislere dair şöyle bir yazı kaleme almıştım.

“Anlam ve gizem birbirinden ayrılamaz; her ikisi de zamanın geçişi olmaksızın var olamaz,’ der John Berger. Karşımdaki fotoğraflara bakarken aklımdan tam da bu geçiyor işte. Zamanın içinde kısa bir an duruyor ve ruhumun zamansızlığa doğru uzandığını hissediyorum. ‘Zamanın izlerini takip eden’ ancak zamansız, her biri tek başına özgün bir anlamda derinleşen, ancak bir araya geldiklerinde bir film şeridi gibi ilerleyen bir seri fotoğraf akıyor gözlerimin önünde. Hem çok tanıdık hem gizemli… İkili bir düzenlemeyle oluşan bu fotoğraflar kendi içlerinde ikili bir hikâye anlatırken yan yana geldiklerinde ise ucu açık bir film şeridine dönüşüyorlar.

Zamanın içinde kısa bir an duruyor ve ruhumun zamansızlığa doğru uzandığını hissediyorum, bu ikili hikayeleri izler/ dinlerken. Hiçbir yere ve hiçbir zamana ait olmadıkları duygusunu veren bu imajlarda çok tanıdık bir şeyler var. Zamansızlığın getirdiği tanrısal bir lisanla konuşuyorlar adeta. Sanki sonsuz ruhunuzun her daim bilip de sizin unuttuğunuz, dilinizin ucuna gelip de anımsayamadığınız hem gizemli hem çok tanıdık öz lisanıyla… Bu ikili imajları biraz daha izleyip/ dinlediğinizde ise yaşama ve var olmaya dair bir şiirden bahsettiğini duyumsamaya başlıyorsunuz.”

Ve şimdi zamanın çemberi bir kez daha tamamlanıyor. Tam bir yıl sonra Arevyan’ın yeni bir sergisine dair işlerinin önündeyim. Bu kez yeni serisinin adı “Kara Madde”. “Olduğu Gibi” serisine oranla çok daha az işten oluşan, daha minimal bir seri bu. Beş adet 116X150 cm büyük boy iş ile 10 adet 25X30 cm küçük boy işten oluşuyor. Ve ilk bakışta o seriyle bir alakası yok. “Olduğu Gibi”, yan yana geldiklerinde bir film şeridini andıran bir dizi işten oluşuyordu. “Kara Madde” ise birbirlerinden bağımsız işlerden meydana gelen bir seri. Ama yine de ruhumda benzer bir tanıdıklık hissi oluşturuyorlar.

Arevyan yeni serisine dair şunları söylüyor: “Doğadaki rastlantısal, anlık dokular takılır genellikle kamerama. “Kara Madde” serisindeki fotoğraflar da, dünyaya fotoğrafçı gözümle bakarken gördüğüm karelerden oluştu.  Gökyüzünün, ağaçların dalları ve yapraklarının zemine düşen yansımaları, küçük su birikintileri, toprak, gölgeler ve yansıyan günışığı sonsuz bir yerçekimiyle aynı yüzeyin üzerine göçmüş gibiydi.  Ben tek bir jestle tüm görünür katmanların üst üste bindiği, iç içe geçtiği bu görüntüyü fotoğrafa aktardım yalnızca.  Ancak bu görüntüler fotoğrafa dönüştükten sonra, onların görünür olandan daha fazlasını barındırdıklarını hissettim.  Onlara yeniden baktığımda gerçekte olmayan, hayali ama bir o kadar da dünyevi bir bütüne ulaşmak istediğimi gördüm.”

İşte aradığım dilimin ucuna gelip de bir türlü söyleyemediğim tanım bu olmalı; hayali ama bir o kadar da dünyevi bir bütüne ulaşmak…

Peki, “Kara Madde” ismi nereden geliyor? “Yakın zamanda fizikçiler görebildiğimiz maddenin oluşturduğu çekimin büyük bir hızla hareket etmeye devam eden evreni bir arada tutmaya yetmeyeceğini keşfettiler,” diyerek açıklamaya başlıyor Arevyan.  “Evreni bir arada tutmaya yetecek kadar çekimi oluşturan ancak bizim göremediğimiz başka bir madde daha olmalıydı.  Bu maddeye kara madde veya karanlık madde ismi verildi.  Kara madde ışığı emmez, yansıtmaz veya yaymaz; yalnızca oluşturduğu çekimle tespit edilebilir.  Benim fotoğraflarımda da, hayali bir yerçekiminin bir araya getirdiği bu dünyaya ait sayısız katman vardı.  O yüzden bu seriye “Kara Madde” ismini verdim.”

Sanat, her şeyden önce bize farkında bile olmadığımız duygu ve hislerimizi göstermek, duyumsatmak için vardır bana göre. Ama bunun için de kimi zaman varlığından bile haberdar olmadığımız zamanlara ve mekanlara sürükler bizi. Bazen de tıpkı Arevyan’ın yaptığı gibi hayali ama bir o kadar da dünyevi boyutlara…

Teknik olarak da öznel işler bunlar. ““Kara Madde” serisi duygu olarak “Bu Dünyaya Ait İzler” serimdeki işlerime benzese de “Olduğu Gibi” serimi şekillendiren yaklaşımla son halini aldı,” diyor Ani Çelik Arevyan bu konuda da ve ekliyor. “Yani fotoğraflar üzerinde sonradan hiçbir müdahalede bulunmadım, yalnızca bir film şeridinin içinden onları seçtim.  Bu açıdan “Kara Madde” serisi fotoğrafa dair öznel bakışımın yeni bir durak noktası oldu.”

“Kara Madde” serisini izleyin ve evreni olduğu kadar kendi ruhunuzu da o evrenle, yani çevrenizdeki her şeyle ve herkesle bir çekim içinde bulunduran kara maddeyle temasa geçip, onu hissedin. Bu fotoğraflara baktıktan sonra ise onun zaten baktığınız her yerde olduğunu keşfedip, şaşırabilirsiniz…

“Kara Madde” serisi, 2019

Ani Celik Arevyan

Doğadaki rastlantısal, anlık dokular takılır genellikle kamerama. “Kara Madde” serisindeki fotoğraflar da, dünyaya fotoğrafçı gözümle bakarken gördüğüm karelerden oluştu.  Gökyüzünün, ağaçların dalları ve yapraklarının zemine düşen yansımaları, küçük su birikintileri, toprak, gölgeler ve yansıyan günışığı sonsuz bir yerçekimiyle aynı yüzeyin üzerine göçmüş gibiydi.  Ben tek bir jestle tüm görünür katmanların üst üste bindiği, iç içe geçtiği bu görüntüyü fotoğrafa aktardım yalnızca.  Ancak bu görüntüler fotoğrafa dönüştükten sonra, onların görünür olandan daha fazlasını barındırdıklarını hissettim.  Onlara yeniden baktığımda gerçekte olmayan, hayali ama bir o kadar da dünyevi bir bütüne ulaşmak istediğimi gördüm.

Yakın zamanda fizikçiler görebildiğimiz maddenin oluşturduğu çekimin büyük bir hızla hareket etmeye devam eden evreni bir arada tutmaya yetmeyeceğini keşfettiler.  Evreni bir arada tutmaya yetecek kadar çekimi oluşturan ancak bizim göremediğimiz başka bir madde daha olmalıydı.  Bu maddeye kara madde veya karanlık madde ismi verildi.  Kara madde ışığı emmez, yansıtmaz veya yaymaz; yalnızca oluşturduğu çekimle tespit edilebilir.  Benim fotoğraflarımda da hayali bir yerçekiminin bir araya getirdiği bu dünyaya ait sayısız katman vardı.  O yüzden bu seriye “Kara Madde” ismini verdim.

“Kara Madde” serisi duygu olarak “Bu Dünyaya Ait İzler” serimdeki işlerime benzese de “Olduğu Gibi” serimi şekillendiren yaklaşımla son halini aldı.  Yani fotoğraflar üzerinde sonradan hiçbir müdahalede bulunmadım, yalnızca bir film şeridinin içinden onları seçtim.  Bu açıdan “Kara Madde” serisi fotoğrafa dair öznel bakışımın yeni bir durak noktası oldu.  “Kara Madde” serisindeki resimsel dokuyu, fotoğrafı yabancılaştırarak, dönüştürerek, değiştirerek elde etmek de mümkün ancak ben bu dokuyu fotoğrafla oynamadan, fotoğrafik yöntemle elde etmek istedim.

OLDUĞU GİBİ

Kişisel Sergi

05-30 Eylül 2018, Galata Rum Okulu

ani çelik arevyan

“Olduğu Gibi” yaşadığım yıllar boyunca, bulunduğum mekanların hafızasını toplayan bir külliyata benzeyen, her gün fark etmeden kaydettiğimiz anların ve imgelerin, başka mekanlar ve başka zamanlarda bulduğum karşılıklarını bir araya getirdiğim, yeni hikayeler ürettiğim bir seri.

1987 yılından günümüze, fotoğrafla ilgili çalışmalarımda zamanın izlerini takip ediyorum. “Olduğu Gibi” serisini kendi fotoğraf pratiğim üzerine düşünürken keşfettiğim arkeolojik bir araştırmaya benzetiyorum.  Seriyi oluştururken çeşitli zaman dilimlerini kapsayan 95.000’in üzerinde fotoğrafı kapsayan arşivime geri döndüm.

Fotoğrafların birçoğunu dünyanın farklı bölgelerindeki seyahatlerim sırasında çektim.  Bu imajlar içindeki formlar arası geçişlerle serideki fotoğraflar şekillenmeye başladı.  Seriye devam ederken ortaya çıkan düşünce alanı, fotoğrafik bilincim ve bir sanatçı olarak gelişimim hakkında bir geri bildirim döngüsü yarattı.

“Olduğu Gibi” serisindeki fotoğraflar kurgulanmadılar, önceden düşünülmüş bir mizanseni de takip etmediler. Bu seride stüdyomda görüntüleri sahnelemek yerine, yaşamın sahnelediği görüntüleri fotoğrafladım.  Oluşturduğum ikili imajlar, yaşadığım, gezip gördüğüm dünyadan seçtiğim karelerin, hiçbir didaktik kaygı gözetmeksizin, anlamı bende saklı olan karşılaşmalarından oluştu.  Bu karşılaşmalar bana iki imajı özgürce akort ederek yeni görsel deneyimler yaratabileceğim bir alan sundu.

Serideki imajların çokluğu onları piksellere benzetiyor; her ikili imaj sanki kavramsal bir bütünün pikselleşmiş bir parçasına dönüşüyor.  Piksellerden oluşan bu arşiv bana bir kitabın farklı sayfalarını da anımsatıyor; kitabın sayfalarını her çevirişimde başka bir kısa hikaye hayal ediyorum.  Yeryüzündeki dokuları gözlemlediğim arşivimde oluşan, zamanla iç içe geçen bu kısa hikayeler uyum ve uyumsuzluk arasında gidip geliyor.

Bu hikayeleri oluşturmak bedenimdeki sinir uçları arasında yeni bağlantılar kurmak, bir canlılık akışının benzerini üretmek gibiydi.  İkili imajlar spekülatif  birer film sahnesi gibi göz önüne serildikçe, zihinde parıldayan görüntü yığınlarına benzeyen ucu açık bir film şeridi ortaya çıktı.

İlk bakışta somut gibi görünen fotoğraflarınız (çoklu ağaçlar, sütunlar, çubuklar, çoklu vitrin mankenleri, yağmur damlaları, sandalyeler, antenler) Sizin kendi sanat dilinizi keşfettikçe kendi üzerlerinden soyutlaşıyor. Bu hususta neler söylemek istersiniz?

Bu serinin üretim sürecinde, fotoğraflarımı gözden geçirirken

deadpan estetiğinden yola çıktığımı fark ettim.  Ama deadpan estetiğinin duygulardan uzak tek bir konuya odaklanan yapısının bir adım ilerisine de gitmek istiyordum. Evet imajların çoğu somut nesnelerin fotoğrafları ancak o halleriyle kısıtlı anlamlar taşıyorlardı.  Şöyle daha iyi açıklayabilirim sanırım sizin de tek tek saydığınız fotoğraf konularını, ağaç, sütun, sandalye gibi yalnızca form olarak düşünüp başka bir formla yan yana getirdiğimde imajların soyut kapasitesi ortaya çıktı.  Tüm bunlar seri üzerinde çalışırken ve kendi sanatsal ifade biçimlerim üzerinde düşünürken kendiliğinden gelişti.  İmajlar soyutlaştıkça daha çok anlam taşıyabilir hale geldiler.  Tüm çalışma sürecim aslında gözümün, kendi belleğimi taramasına benziyordu ve ortaya çıkan sergiyle izleyiciyi bir yolculuğa çıkarmak istedim.

Sergilerinizin tümünü birlikte düşününce, insan bedeninin cansız mankenler aracılığıyla bir tür büyükşehir vitrinine oradan da bir büyükşehir siluetine dönüştüğünü hissediyoruz. Bu fikrime katılır mısınız, bu tür bir dönüşüm yolculuğunun ardından neden tekrar doğaya yöneldiniz?

Aslında bahsettiğiniz cansız mankenler, büyük şehir manzaraları, eski serilerimde de var olan konular, örneğin “Sokağa Çıktım” serisi neredeyse yalnızca bu konular etrafına kurulu.  Ama ben aynı dönemde natürmort fotoğrafları da çekiyordum. Yani büyük şehir imgeleri ya da doğa imgeleri ile ilgilenmek benim için iki zıt yaklaşım değildi.  Her ikisine de eşit derecede ilgi duyuyordum. Bu serinin farkı şu oldu, her zaman takip ettiğim konular, ilgilendiğim şeyler daha derinleşmiş bir şekilde ortaya çıktı.  Özel olarak cansız manken konusundan bahsedecek olursam da orada durağan bir enerjinin, ortaya çıkmayı bekleyen bir enerjinin olduğunu düşünüyorum.  Serideki diğer nesne fotoğrafları da aslında durağan bir enerjiyi barındırıyor.  Bu imajları başka imajlarla birleştirdiğimde sanki bu gizli enerji açığa çıkıyor.  “Sokağa Çıktım” serisinin ana omurgasını oluşturan bu durum “Olduğu Gibi” serisindeki bazı çalışmaların içine de sızmış olabilir.  Belki de “Olduğu Gibi” serisinde daha önceki serilerimin hepsinden bazı parçalar var, ben de bunları tekrar tekrar baktığımda, ya da sizin gibi dışarıdan bir göz dikkatimi çektiğinde hatırlayabiliyorum.  Aslında bir anlamda fotoğrafa dair ilgi alanlarımın bir envanterini ortaya çıkardım “Olduğu Gibi” serisi ile.

Yeni serginizde yaratıcı ikili dünyalar (ikili imajlar) oluşturarak, eşzamanlı ve tersinir bir devam üretiyorsunuz. Sizce bu ikili fotoğrafların başka işlevleri neler?

İkili imajlar, benim hem ifade aracı olarak tekrarı kullanma isteğimin bir sonucu, hem de bir bakıma başvurduğum görsel düşünme biçimim. “Bu Dünyaya Ait İzler” ve “Göründüğü Gibi Değil” serilerinde de böyleydi bu.

İkili imajlar düşünme biçimimin ötesinde, benim için bir sunum yöntemi de aynı zamanda, yani fotoğrafın nasıl gösterileceği sorusunun cevabını çoğu zaman birlikte çalışan ikililerle veriyorum.  Bu seçimin benim için asıl işlevinden bahsedecek olursak, o da düşünceye alan açmak, imgeleri bu karşılıklı ilişki içinde derinleştirmek  ve düşünce için imgeler üretmek.  “Olduğu Gibi” serisinde, iki imaj yan yana geldiğinde artık tek başlarına taşıdıkları anlamı  taşımıyorlar, birlikte başka bir ifade başka bir dil oluşturuyorlar. Bir hikayeye dönüşüyorlar.

Aslında her izleyici için de sergi bu hikayelerin nasıl algılandığı üzerinden şekilleniyor.  Bunlar düşüncenin içinden çıkan kavramların şekillendirdiği hikayeler ya da başka bir deyişle kavramların çağrıştırdıklarıyla şekilleniyorlar.  Sözünü ettiğim hem farklı hikayeleri hem de farklı kavramları birbirine tutturan bağlar gevşek ya da güçlü olabiliyor.

Yeni serginizde doğanın kendi çerçeveleri; merdivenler, çok katlı binaların pencereleri, fotoğraf kadrajını ve gözümüzü de birer çerçeve gibi düşünüp çoklu çerçeve içinde çerçeveler şeklinde fotoğraflara rastlıyoruz sık sık; bu fikrime katılır mısınız? Sizce neden çerçeve içinde çerçeve yöntemini tercih ettiniz? Çok katlı bina ve iş kulelerine ikinci bir çerçeve (bir başka binanın penceresi vb.) içinden bakıyoruz mutlaka, ikinci çerçevenin size göre ilave işlevleri neler?

Evet bahsettiğiniz gibi çerçeve içinde çerçeve var pek çok fotoğrafta, bu durum aslında imajın kendisini başka bir imaja açması anlamına da geliyor benim için.

Bu taraftan baktığımızda bütün seride böyle bir mantık var aslında.  Çerçeve içindeki çerçeveler bu mantığı daha da belirginleştiriyor.  Yani başka bir deyişle fotoğrafa yeni katmanlar ekleniyor.  Farklı katmanlardan oluşma hali hem yeryüzünün hem de gökyüzünün yapısını da anımsatıyor bana.  Gökyüzünün ötesini, sonsuzluğu da tabii ki.  Bu katmanları da çıplak gözle göremiyoruz ancak varlıklarından haberdarız.  Onları iç içe geçmiş hallerini düşünürken görüntülerin hafızamda parlayıp sönmeleri bir deniz kabuğuna kulak vermeye benziyor.  Deniz kabuğu kesitindeki iç içe geçmiş katmanların arasından süzülen ses bizi nasıl başka bir yere götürüyorsa hafızamda dolaşan görüntülerin arasında çıktığım yolcuğun da izleyiciyi başka yerlere götürmesini istiyorum.

Yeni serginizde sık sık hareketli, çoklu ışıklara da rastlıyoruz. Bu ışıkların işlevi içinde bulunduğumuz “an”ı fotoğrafla aktarmak mı?

Seride bahsettiğiniz gibi birkaç fotoğraf var. Bunlara bakarken ışığın hareketini yazıya benzettiğim çok oldu.  Fotoğrafın kelime anlamı da zaten ışıkla yazı yazmak . Bu anlamda bu sözünü ettiğimiz birkaç fotoğrafın kavramsal boyutunu da önemsiyorum.

Bir fotoğrafçı olarak ışık, gördüğümü ifade etmek için kullandığım en önemli araç.  Fotoğrafla yapacağım şeyi önce ışık olarak düşündüğümü hep söylemişimdir.  Yani önce fotoğrafın ışığı gelir aklıma, diğer özellikler sonradan gelişir.  İşlerimi önce hep ışık olarak düşünürüm.  Işık fotoğrafın özünü oluşturuyor çünkü.  Bu anlamda işlevi yalnızca yaşadığımız anı fotoğrafla aktarmak değil.  Evet bir araç gibi işlev görüyor ama kapsayıcı da.  Bu fotoğrafların yalnızca kısacık bir anda var olan bir durumu aktardıkları kuşkusuz ancak diğer fotoğraflar için de geçerli bu.  Işığın kendisini fotoğrafladığım işlerimde bu yalnızca çok daha görünür, o anın kısalığı izleyicinin gözüne daha çok çarpıyor, az önce söylediğim gibi kavramsal bir boyut da taşıyor.

Işığın “Olduğu Gibi” serisinde kazandığı bir diğer önemli işlev imajların romantik ve gerçekçi bakışlar arasında gidip gelmesini sağlamak belki de.  Sorunuz bana bunu hatırlattı.  Işığın nesnenin üzerine nasıl düştüğü fotoğrafı hayale benzeyen bir hale büründürebiliyor ya da çok gerçekçi kılabiliyor.  Bu farklı bakışların fotoğrafın çekildiği anla bir bağlantısı olabilir tabii.

Serginizde resimleri mekana yerleştirirken bir tür içe doğru labirent gibi bir şekil tercih etme sebebiniz neydi?

Evet, sergi yerleştirmesi bir tür labirente benziyor. Bu aslında film şeridi formatının devamlılığıyla ilgili.  Film şeridini takip ederek fotoğrafları izlemek zamanın içinde ileri  geri gidip gelme olanağını da sağlıyor izleyiciye.  Bu labirentin içinde gezinirken izleyicinin kendi içinde kaybolmasını, kendi içine dönmesini ve tekrar yolunu bulmasını da istiyorum.  Bu sergileme formatının imajların dönüştürücü kapasitesini çoğalttığını da düşünüyorum.  Aslında seride tamamlanmış bir kurgu, tarih, zaman dilimi, yer vs. öne çıkmıyor.  Tek bir hikayeyi takip etmemesi izleyiciye farklı bir görüş sunuyor.

Sergideki işlerin bir film şeridinde olduğu gibi aynı çizgi üzerinde dizilmiş olmaları imajlar arasındaki atlamaları da çok mümkün kılıyor.  Her bir fotoğraf birbiriyle hem zıtlık yaratıyor hem de birbirinin anlamını pekiştiriyor. Bu ilişki karşıtlıklarını takip ederken, hayatın içindeki paradoksları da sorgulayabilir insan.  İzleyiciyi çıkarmak istediğim yolculuk da bu aslında.

Yeni serginizin ardından bitimsiz, uzun metraj bir sinema filmi izlemişim gibi hissettim. Sinemayla ilişkiniz, fotoğraflarınızın sinemayla iletişimi hakkında neler söylemek istersiniz? Yeni bir filminin çıkmasını heyecanla beklediğiniz yönetmenler kimlerdir?

Sergiyi kurgularken aklımda hep film şeridi formatı vardı ancak bunu başı sonu olan bir film gibi düşünmedim hiç.  Her bir ikili imajın bir hikaye parçası gibi çalışmasını istedim.  Bunlar arka arkaya geldikçe farklı anlatım olanakları da ortaya çıkıyordu.  Serginin sizde uyandırdığı his tam da benim amaçladığım şeydi aslında ancak her izleyicinin kafasında başka bir film canlanacağını da biliyordum.  Fotoğrafların farklı zaman dilimlerinde çekilmiş olduklarını bildiğim için bu hikayeler şekillenirken ortaya çıkan zaman sıçramaları da zaten görünürdü benim için.  Bu hissi izleyiciye aktarabilmek için bu seriye özgü bir sergileme formatı bulmam gerekiyordu.  Bunun için en uygun format da sözünü ettiğim film şeridiydi.  Bir filmi izlerken de aslında zaman muğlaklaşır, filmin zamanı içinde kayboluruz.  Bu duyguyu seviyorum ve fotoğraflarıma teker teker farklı duyguların hakim olmasındansa genel olarak bu hissiyatın hakim olmasını istiyorum.  Zamanın içindeki muğlak konumumuzu belki de ancak böyle anlatabilirdim.

Sizce kurgulanmış stüdyo fotoğraflarıyla gündelik hayatta rastladığımız bir “an”ı fotoğraflamak arasında ne gibi farklar var?

Stüdyoda zihnimde kurguladığım şeyin kompozisyonunun fotoğrafını çekiyorum, diğerinde ise kompozisyonu görüp fotoğraf çekmeye karar veriyorum.  İkisinin arasında böyle bir ayrım var öncelikle ama sonuçta her ikisi de belirli zihinsel süreçler sonunda ortaya çıkıyor.  Ve ben her iki durumda da fotoğrafa tekrar geri dönmeyi tercih ediyorum.  Karanlık odada üretilen analog fotoğraf olsun dijital fotoğraf olsun fark etmez, fotoğrafın kendisi olarak ortaya çıkabilmesi için bir yeniden bakış gerekiyor.  Örneğin Galata Rum İlkokulu’nda birinci kata çıkarken gördüğünüz merdiven ve dağ fotoğrafının piksellerden oluştuğunu ancak merdivenleri çıkarken yavaş yavaş anlayabiliyorsunuz.  Bu pikseller birinci kattaki Lego fotoğrafımla da bütünleşiyor.  Yani sergiyi oluştururken kullandığım fikirler pek çok farklı sürecin sonunda birleşebiliyorlar.

Diğer bir taraftan stüdyo benim üretkenliğimin merkezi, tohumlar stüdyoda bekliyor ve zaman içinde birçok çiçek veriyor.  Bu tohumların ne zaman olgunlaşacağını, ortada duran parçaların ne zaman birleşip bir bütüne dönüşeceğini ben de bilmiyorum.

Şu fotoğrafı keşke ben çekseydim dediğiniz fotoğraflar var mı?

Jeff Wall, Duane Michals, Sam Taylor Wood ve Sarah Moon işlerini çok beğendiğim fotoğrafçılar.  Onların birçok fotoğrafını kendime yakın buluyorum.

Sarah Moon’un masalsı kurgularını, sanki bu dünyaya ait değilmiş gibi duran kompozisyonlarını çok seviyorum. Duane Michals’ın zaman ve hatıralar arasında çıktığı yolculuklar, serilerinde kullandığı çerçeveler ve Jeff Wall’un aslında spontane çekilmiş bir anmış gibi görünen ama arkasında inanılmaz bir fotoğraf prodüksiyonu olan çalışmaları bana etkileyici geliyor.  Sam Taylor Wood’un zamanı anlatan küflenmiş meyve natürmortları ve stüdyosunda kendini boşlukta betimleyen ve aslında bir performansın dokümantasyonu olan serisi en beğendiğim işler arasında.

Fotoğraf çekmek için seyahat ettiğiniz ülkeler arasında en çok hangisinden etkilendiniz?

Hiçbir zaman fotoğraf çekmek için seyahat etmedim, böyle bir pratiğim yok veya düşüm yok. Bunlar sıradan zamanların, anların fotoğrafları. Hiç önemli ya da çok bilindik bir yer gördünüz mü işlerimde!  Zor ulaşılan dağlar, tropik ormanlar, egzotik yerler de yok.  Benim meselem zaman ve dolayısıyla hatıra. Yerin, mekanın neresi olduğu çok geride kalıyor.  Zaten birçok ikili imajda o fotoğrafın nerede çekildiğini anlamak mümkün değil.  Asla turist gözüyle çekilmiş fotoğraflar değil bunlar, benim için önemli olan iki imaj yan yana geldiğinde oluşan zaman sıçramaları ve dönüştükleri hikaye.